منشأ اشكال، سست گیری و مسامحه در باب حقایق یا پی نبردن به حقیقت فعل و فاعل است. ما اگر چه بنا را كار بنّا و نوزاد را كار پدر و مادر معرفی می نماییم ولی به حسب حقیقت كار بنّا همان حركات گوناگون دستهای وی می باشد كه با مجرد خودداری از كار از میان می رود و گرنه ساختمان هرگز به بنّا قائم نیست، و همچنین در سایر موارد، پس ما اولاً این را می دانیم كه ماده ی فعل و صورت فعل قائم به این فاعل (بنّا مثلاً) نیست، و ثانیاً این را نیز می دانیم كه حركات گوناگون دست این فاعل به او قائم است كه به مجرد ترك معدوم می شود، و ثالثاً این را نیز می دانیم كه نام «فعل» را كه به این حركت داده ایم تنها برای این است كه حركت بوده و به محرك خود قائم می باشد و گرنه برداشتن و گذاشتن سنگ و آجر روی هم و «بنّا» بودن بردارنده و گذارنده در نامگذاری خصوصیت و دخالتی ندارد و در این صورت هر حركتی (فعل) فاعلی (محرك) می خواهد كه به وی قائم بشود و بی وی از میان خواهد رفت. و رابعاً این را نیز می دانیم كه هر یك از موجودات جهان ماده، حركتی است و محركی می خواهد كه به همراه وی موجود بوده باشد.

اینها معلوماتی هستند كه با كوچكترین تردید در یكی از آنها دستگاه علیت و معلولیت و تحول و تكامل از میان خواهد رفت و از این روی حكم می كنیم كه فاعل فعل مانند ماده و صورت فعل به همراه خود فعل باید موجود بوده باشد.

بلی، چون ممكن است كه در یك فعل فاعلهای گوناگون علی التوالی شركت داشته و هر یك از آنها فعلی را كه انجام می دهد به دست شریك و انباز خود بسپارد یعنی فاعل دومی اتصال وجودی به فاعل اوّلی پیدا كرده و پس از وی جای وی را بگیرد، ممكن است فعلی پس از رفتن فاعل نخستین به فاعلهای دیگری قائم بوده و از میان نرود، و همه ی مواردی كه فعل پس از فاعل باقی می ماند از همین قبیل است.

چنانكه روشن شد فلسفه ی متافیزیك در این نظریه، قانون علیت و حركت عمومی را اساس نظر خود قرار می دهد و علم امروزه نیز با هر گونه تلاش، نظریه ی تحول و تكامل (حركت عمومی) را تأیید می كند و در اینجا شگفت آور این است كه

ماتریالیسم دیالكتیك، تحول و تكامل را كه گردش جهان ماده روی اوست فراموش كرده و بر اساس وجودات مطلقه بدون تقیید فكر می كند و شگفت آورتر از این اینكه می گوید متافیزیك به مفهوم علت و معلول پی نبرده!