مجهّز است و چه اندازه می تواند خود را مجهّز كند؟ بدیهی است كه اگر سعادت عبارت بود از لذت، و لذت هم عبارت بود از لذات جسمی كه انسان پا به پای رشد طبیعی و جسمانی خود از وجود آنها آگاه می گردد نیازی به راهنما نبود. انسان برای رسیدن به لذاتی از قبیل خوردن و خوابیدن و غلبه كردن و آمیزش جنسی نیازی به رهبر و راهنما ندارد. و همچنین اگر انسان نیازمندی خود را در ناحیه ای جدّا احساس كند و به حسب غریزه چاره ی آنها را نداند ممكن است تدریجا از راه علم و بسط صنعت به رفع پاره ای از آن نیازمندیها توفیق یابد.

انسان دچار بیماریهایی می گردد و به فكر چاره ی آنها می افتد و بالاخره پس از سالها و قرنها تدریجا چاره ی آنها را پیدا می كند.

امّا مسأله ی سعادت، تنها مسأله ی لذات حسّی نیست كه هر كس به حكم غریزه ی ابتدایی در جستجوی آن برآید؛ همچنین مسأله ی برخی از نیازمندیهای حسّی از قبیل بیماریها نیست كه بالاخره با تلاش و كوشش راهی به سوی چاره پیدا كند؛ مسأله ی یك نیازمندی، دو نیازمندی نیست. رسیدن به سعادت نیازمند به طرح یك برنامه ی وسیع و همه جانبه ای است كه انسان را به سوی كمالاتی كه در استعداد دارد- خواه مادی و خواه معنوی، خواه اینكه خودش آنها را بشناسد و نیازمندی خود را احساس كند یا احساس نكند- با در نظر گرفتن اینكه حداكثر خوشی و لذت و حداقل رنج و درد به انسان برسد، هدایت و رهبری كند.

بدیهی است كه هیچ فردی قادر نیست چنین برنامه ای برای خود یا برای دیگران تنظیم كند. طرح و تنظیم برنامه ی سعادت فرع بر این است كه انسان با تمام استعدادهای مكتومی كه دارد شناخته بشود، زیرا سعادت از شكفته شدن استعدادها و بروز و ظهور و فعلیّت یافتن قوّه ها پیدا می شود. سعادت حقیقی وقتی حاصل می شود كه تمام استعدادهای انسانی، بالاخص استعدادهای عالی وجود وی، از قوه به فعلیّت برسد. پس انسان با همه ی استعدادهایش باید شناخته شود تا طرح و تنظیم چنین برنامه ای ممكن و میسّر گردد.

از طرف دیگر با توجّه به اینكه با همه ی پیشرفتهای عظیمی كه نصیب بشر در علم و صنعت شده و با همه ی كشفیّات شگفت آوری كه در دنیای جمادات و نباتات و جانداران صورت گرفته انسان هنوز عنوان «موجود ناشناخته» دارد، پس باید قبول كرد كه هنوز علم بشر نتوانسته مدعی شود كه می تواند طرح سعادت بشر را تنظیم كند.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 79

پس نه تنها یك فرد در رسیدن به سعادت نیازمند به راهنماست بلكه نوع بشر نیز چنین نیازمندی را دارد.

ولی از طرف دیگر آیا می توان قبول كرد كه چنین نیازمندی بزرگی كه نتیجه اش سرگشتگی انسان است در كار باشد و دستگاه عظیم و منظّم خلقت كه در زمینه ی احتیاج همواره شاهكارهای خود را بروز می دهد، این نیازمندی را ندیده گرفته باشد و از افق مافوق تدبیر انسانی- یعنی افق وحی- او را رهبری و هدایت نكند و لوح ضمیر افرادی پاك و آماده را به انوار اشراق غیبی روشن نكند؟ شیخ ابوعلی سینا در آخر كتاب النجاة می گوید:

و الحاجة الی هذا الانسان فی ان یبقی نوع الناس و یتحصل وجوده اشدّ من الحاجة الی انبات الشعر علی الاشفار و علی الحاجبین و تقعیر الأخمص من القدمین و اشیاء اخری من المنافع التی لا ضرورة فیها فی البقاء بل اكثر مالها انها تنفع فی البقاء.

احتیاج به چنین انسانی (انسانی كه بتواند وحی الهی را بگیرد) در بقای نوع انسان بسی بیشتر است از احتیاج به اینكه بر روی پلكهای چشم، مژگان و بر بالای چشم، ابرو و در كف قدم، گودی، و اشیائی از این قبیل در زمینه های دیگر كه ضرورتی در بقای انسان ندارد، پیدا شود. . .

یگانه طرحی كه صلاحیّت دارد بشر آن را برنامه ی سعادت خود قرار دهد، طرحی است كه از طریق وحی به وسیله ی انبیاء عظام تدریجا برای بشر بیان شده است و صورت كامل آن دین مقدّس اسلام است. بحث در جزئیّات این طرح از وظیفه ی این درس خارج است.

بسیار دیده می شود كه افرادی كم اطّلاع و ساده ضمیر كه خود را تسلیم طرح سعادت انبیاء كرده اند بدون آنكه كاملا به مزایای آن پی برده باشند آن اندازه از سعادت بهره مند می باشند كه یك صدم آن را یك نفر دیگر كه مدعی دانش است و با شمع كم فروغ دانش خود می خواهد این بیابان بی كران را بپیماید و سرگشته از این سو به آن سو می دود، دارا نیست.

پس از این مقدمات اكنون به شرح و توضیح متن این نمط می پردازیم.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 81