این مطلب اگر در کلمات شیخ هم نباشد در کلمات متأخران از شیخ هست. این
حکما می گویند که علم حق تعالی به اشیاء، مراتب دارد و اشیاء به مناطهای متعدد
برای پروردگار مکشوفند. این [که گفته شد، ] یکی از مناطهاست.
إذ یکشفُ الاشیاء مرّاتٍ له
فذامراتبٍ یُباین علمُهُ
عنایة و قَلَمٌ لَوحٌ قضا
و قَدَرٌ سجلّ کون یرتضی
[1]
این همان مطلبی است که شما در تعبیرات اسلامی و مذهبی هم می بینید، مسأله ی
اینکه الواحی و لوح محفوظی هست:
بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِیدٌ. `فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ [2].
یَمْحُوا اَللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْکِتابِ [3].
وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ اَلْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ [4].
وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ اَلْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاّ هُوَ [5].
قهراً این سؤال مطرح است که لوح محفوظ چیست که همه چیز در آن ثبت است؟
همه چیز در لوح محفوظ ثبت است، در لوح محفوظ وجود علمی دارد. امثال این
آیات نشان می دهند که علم مراتب دارد.
در این که آنچه شیخ اشراق گفته است حرف درستی است، جای شک و تردید
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 325
نیست. عالَم بوجوده العینی علم پروردگار است، علم است و معلوم.
[1] . شرح منظومه، المقصد الثالث، الفریدة الثانیة.