اینکه عرض می کنم در نظام کلی، برای این است که ضمناً جلو یک اشتباه گرفته
شود، و آن مسأله ی نظام جزئی است. مسأله ی نظام کلی غیر از نظام جزئی است. بحث
فلسفه درباره ی نظام کلی است. فیلسوف بحث می کند که آیا آتش در طبیعت خودش
می تواند تبعیضی داشته باشد؟ آیا آتش در طبیعت خودش میان آن کارهایی که ما
آنها را خیر می شماریم و کارهایی که آنها را شر می شماریم، می تواند تبعیض قائل
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 503
شود؟ مثلاً حریقی که در کالاهای تجارتی صورت می گیرد، بخشی را بسوزاند و
بخشی را نسوزاند؟
مسأله ی نظام جزئی معنایش این نیست که ما طبیعت را در اقتضای خودش تغییر
بدهیم. معنایش این است که از آنچه در طبیعت موجود است، با حفظ همان طبیعتی
که دارند، استفاده کنیم و از شرور بکاهیم.
گاهی این مسأله مطرح می شود که اگر شرور لازمه ی لاینفک خیرات هستند پس
کوشش انسان برای کاهش دادن شرور کوشش بی ثمر و بی فایده ای است، برای
اینکه شرور لازمه ی لاینفک این خیرات هستند و خیر و شر چنان با یکدیگر
آمیخته اند که از یکدیگر جدایی ناپذیرند، پس هیچ کوششی نباید برای کاهش دادن
شرور انجام داد، با بیماری نباید مبارزه کرد، با حریق نباید مبارزه کرد، با طوفان
نباید مبارزه کرد.
نه، این مسأله غیر از آن مسأله است. این مسأله در حدود نظام کلی است و ما
بحث را در نظام کلی طرح می کنیم، در حالی که آن، بحثی است در نظام جزئی. این
مطلب را اگر بتوانیم، به یک بیان دیگری هم ذکر می کنیم که در آن بحث فلسفه ی
تاریخ
[1] هم مطرح بود، و آن بیان این است:
فلسفه ازنظر خودش می گوید هر چیزی که هست آنچنان است که باید باشد.
یک رباعی هست که به خواجه نصیرالدین نسبت می دهند:
جز حق حَکَمی که حکم را شاید نیست
حکمی که ز حکم حق فزون آید نیست
هر چیز که هست آنچنان می باید
و آن چیز که آنچنان نمی باید نیست
از نظر بحث عنایت و حکمت بالغه معنایش این است که هر چیزی آنچنان که هست
باید و آنچنانکه باید هست. به تعبیر دیگری که امروزیها می گویند، واقعیت مساوی
با ارزش است و ارزش مساوی با واقعیت است، چون ارزش همان است که گفته
می شود آنچنان باید باشد، آن چیزی است که انسان آرزو می کند که باید اینچنین
باشد.
اگر گفتیم واقعیت و آنچه هست، معنای آن این است که مساوی است با ارزش و
آنچه باید باشد.
[1] . فلسفه ی تاریخ، جلد 1، تألیف استاد شهید، صفحه ی 274.