امروز بحثهایی را درباره ی انسان مطرح می کنند که چون برای طبیعت غایت و
غرض قائل نیستند به بن بست برمی خورند. می گویند: هدف انسان چه چیزی باید
باشد؟ هدف فرد در زندگی چه چیزی باید باشد؟ این مطلب برای توجیه هدف فرد
و به عبارت دیگر برای توجیه اخلاق است. آیا خوب است که هدفش فرد باشد؟ به
طور طبیعی خوب است که هدف فرد، فرد باشد؛ یعنی من باید همه چیز را برای
خودم بخواهم. این برای من و از نظر من خیلی طبیعی است که هدفْ خود من باشم،
یعنی هر چیزی را برای خودم بخواهم، برای زندگی خودم بخواهم. ولی این همان
است که با اخلاق جور در نمی آید. از جنبه ی طبیعی قابل توجیه است، ولی از جنبه ی
اخلاقی اگر همین حرف را بگوییم اخلاق بیهوده ا ست.
آن وقت از نظر اخلاق چه می گوییم؟ چگونه هدفی را برای انسان می توانیم
مطرح کنیم که هدف صحیح و معقولی باشد؟
حکما آمده اند و گفته اند که هدف باید نوع باشد نه فرد. نوع باقی است و فرد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 526
می رود. حالا چگونه می شود که انسان بتواند هدف خودش را از این حالت طبیعی
که هدف فردی است خارج کند و نوع را هدف قرار دهد، همان بحثها و اشکالاتی
بود که یک وقتی در گذشته اینها را طرح کرده ایم و گفته ایم.
به هر حال اینجا که گفته می شود شرور اعدامی هستند که مانع رسیدن شئ به
کمالش می شوند یا در شر بالعرض گفته می شود که وجوداتی هستند که مانع رسیدن
اشیاء به کمالاتشان می شوند، این خودش یک سؤالی را به دنبال دارد. آن سؤال این
است که آیا شرور سبب نرسیدن نوع به کمال خودش می شوند؟ اگر چنین باشد قهراً
طبیعت به هدف خودش نمی رسد و از هدفش می ماند. یا نه، سبب می شوند که فرد به
هدف خودش نرسد؟ که نرسیدن فرد به هدف خودش سبب نمی شود که نوع به هدف
خودش نرسد. طبیعت هدف خودش را در نوع تکمیل می کند. طبیعت می خواهد که
نوع باقی بماند. این کمال و این جمال و این خصوصیت را طبیعت در نوع می خواهد
حفظ کند. اگر در فرد از بین برود، چنین نیست که عواملی پیدا شوند و سبب شوند
که طبیعت حتی در نوع هم به هدف خودش نرسد؛ خصوصاً با فرضیاتی که امروز
پیدا شده است.
در قدیم که مسأله ی تبدل انواع مطرح نبود، ممکن بود کسی بگوید که چه مانعی
دارد که یک حادثه ای در عالم پیدا شود که نوع را از اساس منقرض کند؟ کسی در
تاریخ نمی تواند نشان دهد، ولی فرض آن ممکن بود. اگر حادثه ای نوع را منقرض
کرد، دیگر راهی نیست که طبیعت به هدف خودش برسد. اگر افرادی ازنوع منقرض
شوند و افرادی باقی بمانند که بتوانند نوع را ادامه دهند طبیعت به هدف خودش
رسیده است. ولی اگر چنین باشد [که نوع منقرض شود] طبیعت به هدفش نرسیده
است. در آن صورت جواب دادن کمی مشکل بود. آنها ناچار بودند این جور بگویند
که طبیعت از یک راهی و با یک تدبیری به ناچار باید نوع را به وجود بیاورد.
در آثار دینی و مذهبی هم آمده است که وقتی می خواست طوفان نوح رخ بدهد
که حیوان و انسان و همه چیز منقرض می شد، حضرت نوح در کشتی خودش از هر
نوع حیوان یک حیوان را برد برای اینکه نوع منقرض نشود.
ولی با حساب امروز اگر یک حیوان تک سلولی هم در عالم باقی بماند، باز آن
می تواند همه ی انواع را ادامه دهد، و در نتیجه حل آن شبهه کمی کارش آسانتر است.
خلاصه اینکه این شرور چنان نیستند که مانع رسیدن طبیعت به هدف و غایت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 527
خودش باشند، بلکه اگر طبیعت با این وسیله ی خاص به هدف نرسید از وسیله ی دیگر
استفاده می کند، چون فرض این است که فرد وسیله است برای اینکه طبیعت به هدف
خودش که نوع است برسد.