و كان خرینوس و زینون الشاعر متابعین لفیثاغورس علی رأیه فی المبدع و المبدّع إلاّ أنهما قالا: الباری تعالی أبدع النفس و العقل دفعة واحدة، ثم أبدع جمیع ما تحتهما بتوسطهما. و فی بدء ما أبدعهما لایموتان، و لا یجوز علیهما الدثور و الفناء. و ذكرا أن النفس إذا كانت طاهرة زكیة من كل دنس صارت فی العالم الاعلی إلی مسكنها الذی یشاكلها و یجانسها. و كان الجسم- الذی هو من النار و الهواء جسمها فی ذلك العالم- مهذّبا من كل ثقل و كدر.

فأما الجرم- الذی من الماء و الأرض- فإنّ ذلك یدثر و یفنی، لأنه غیر مشاكل للجسم السماوی؛ لأنّ الجسم السماوی لطیف لاوزن له و لا یلمس.

یك مطلب دیگری درباره ی عناصر چهارگانه داشتند و معتقد بودند كه هوا و آتش دو عنصر لطیف هستند و آب و خاك دو عنصر كثیف، و در واقع اینها را متعلّق به دو عالم می دانستند و كأنه فرشته ها را هم مختلف می دانستند. مثلاً بعضی از فرشته ها آبی و خاكی بودند و فرشته های پست محسوب می شدند كه رقاء پیدا نمی كنند، و بعضی از فرشته ها هوایی و آتشی هستند كه بالا می روند. و یا لااقل اینطور فكر می كردند كه در بعضی فرشته ها دو عنصر آتش و هوا- كه دو عنصر لطیف هستند- بیشتر دخالت دارند و در بعضی فرشته ها چنین نیست. حرف دیگری زدند و فرق گذاشتند میان جسم و جرم. تعبیرشان به گونه ای است كه كأنّه امور آتشین و هوایی را جسم می دانستند و خاك و آب را جرم. این سخن قابل توجیه است با آنچه كه دیگران بعدها آمدند به «جسم مثالی» و «جسم مادی» تعبیر كردند، با این تفاوت كه فیثاغوریان گفته اند جسم مثالی از نوع آتش و هواست. علت این عقیده هم این بوده كه اینها می گفتند آتش و هوا میل به بالا دارند و خاك و آب میل به پایین دارند. از طرف دیگر عنصر فلك را هم یك عنصر لطیف جسمانی و غیرجرمانی می دانستند. مثل اینكه می خواستند بگویند

مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 543

كه آتش و هوا جنسیتشان به جسم فلكی شباهت دارد. می گفتند نفوس با جسم باقی می مانند نه با جرم. این سخن نیز با آنچه كه بعدها گفته اند و تعبیر به «جسم برزخی» كرده اند قابل توجیه است. ببینید:

فالجسم فی هذا العالم مستبطن فی الجرم لأنه أشدّ روحانیة. و هذا العالم لا یشاكل الجسم بل الجرم یشاكله. فكل ماهو مركب و الأجزاء الناریة و الهوائیة علیه أغلب كانت الجسمیة أغلب؛ و كل ماهو مركب و الأجزاء المائیة و الأرضیة علیه أغلب كانت الجرمیة أغلب. و هذا العالم عالم الجرم، و ذلك العالم عالم الجسم. فالنفس فی ذلك العالم تحشر فی بدن جسمانی لاجرمانی دائما، لا یجوز علیه الفناء و الدثور، و لذته تكون دائمة لا تملّها الطباع و النفوس.

این تعبیر كه جسم در باطن این جرم وجود دارد، خیلی تطبیق می كند با این بدن برزخی كه می گویند همراه بدن انسان است. معاد اینها با معاد ملاصدرا تطبیق می كند، می گویند معاد جسمانی است نه جرمانی.