در این بحث نظریه ی مشّائین را در باب ماده مطرح كردیم و برهانی را كه آنها اقامه
می كنند بر وجود ماده ی اولی ذكر كردیم و گفتیم البته براهین متعددی اقامه كرده اند و
عمده ی براهین اینها دو برهان است: یكی همان برهان معروف فصل و وصل، و یكی هم
برهان قوه و فعل. برهان فصل و وصل را در جلسه ی پیش عرض كردیم. ممكن است
كسی بر این برهان خدشه و مناقشه وارد كند، و از جمله كسانی كه بر این برهان
مناقشه كرده و این برهان را ناتمام دانسته است شیخ اشراق است، و البته روی
بحثهای او بعدها حرفهای خیلی زیادی گفته شده است در رد و ایراد كه آیا حرف او
درست است یا درست نیست كه در كتب مفصل- مثلاً
اسفار در جلد دومش در مباحث
جواهر و اعراض- به تفصیل طرح شده است. آنچه یادم می آید دو سه ورق یا سه
چهار ورق یعنی هفت هشت صفحه با آن صفحات بزرگ
اسفار اختصاص داده شده
است به همین برهان فصل و وصل. كمتر اتفاق می افتد كه در اطراف یك برهان بر یك
مطلب، اینهمه بحث كنند. بنابراین ما در اینجا بیش از این بحث نمی كنیم چون به این
زودیها بحثش به پایان نمی رسد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج7، ص: 181