پس کدام موجود در طبیعت خودآگاه می شود و به مرحله ی خودآگاهی می رسد؟
آن موجودی که در دامن طبیعت پرورش پیداکند و تکامل پیداکند در حدی که این
خصلتهای عدمی را و این حدود عدمی را از خودش طرد و رفع کند. اصلاً معنی
«مجرد» همین است که این حدود عدمی را از خودش نفی می کند. همین قدر که
موجود مادی به مرحله ای رسید که این حدود عدمی را از خودش نفی کرد، این
مساوی می شود با اینکه خود، آگاه شونده و آگاهی شده و عین آگاهی باشد [و به
عبارت دیگر عالم و معلوم و علم باشد. ]