این «مجردالوجود» که اینجا می گوییم یعنی الوجود المجرد. یک وقت می گوییم
«الوجود المجرد» و منظور ذات پروردگار است، یعنی آن وجودی که در نظر ما
مطلق است، وجودی است که غیر از وجود چیزی دیگر نیست، وجود صرف است،
وجود محض است به شرط عدم غیر وجود؛ یعنی در آن مقام غیر از وجود هیچ چیز
دیگر اساساً معنی ندارد. هر معنی دیگری در آن مقام باید به خود وجود برگردد.
عدم در آنجا به هیچ معنا اعتبار ندارد، در حالی که در ممکن الوجود عدم خیلی
اعتبار دارد. در آنجا ماهیت اعتبار ندارد، او وجود بدون غیر وجود است. این
می شود اعتبار العدم، یعنی غیر از وجود چیز دیگری نیست، و به اصطلاح می شود
وجود بشرط لا.
یک وقت می گویید مجردالوجود است، یعنی او وجود است، وجود مطلق. نظر
شما مجرد است از این که او چیزی دیگر باشد یا نباشد. این دومی می شود وجود
لابشرط.
حالا کدامیک مورد نظر است؟ آیا به پروردگار که «مجردالوجود» می گوییم به
وجودی برمی گردد که در او عدم غیر وجود اعتبار نشده است؟ یا به وجودی که غیر
از وجود چیزی در او اعتبار نشده است [و به تعبیر دیگر عدم غیر وجود در او اعتبار
شده است؟ ] به عبارت دیگر، آیا این مجردالوجود که ما می گوییم، منظور وجود لا
بشرط از غیر وجود است یا وجود بشرط از غیر وجود؟ کدامیک از اینهاست؟
شیخ می گوید مقصود ما وجود بشرط لا است، نه وجود لا بشرط. اگر بخواهیم او
را وجود لا بشرط بگیریم، اعم از این می شود که چیز دیگری غیر از وجود باشد یا
نباشد؛ و اگر چنین باشد، معنایش این است که او وجود مطلق است، اعم از اینکه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 178
ماهیت داشته باشد یا نداشته باشد. این می شود یک مفهوم کلی. شیخ می گوید مفهوم
کلی که خودش بدون فرد در خارج وجود ندارد، با فرد است که وجود دارد و [تحقق
می یابد. ] ما اگر هم فرض کنیم چنین وجود مطلقی به این معنی، یعنی وجود لا
بشرط، بتواند در خارج وجود داشته باشد، باز هم در واجب الوجود غلط است. غلط
است که بگوییم او به این معنا وجود مطلق است که وجود لابشرط است. در او باید
گفت وجود بشرط لا است. پس این است معنی مجرد الوجود.
شیخ در اینجا در دو سه سطر مطلب را گفته و رد شده است. ولی همین مطلب دو
سه سطری شیخ در اینجا شاید اصل و مبنایی شده که بعدها خیلی رویش بحث
کرده اند که آیا ما باید به ذات واجب الوجود بگوییم وجود مطلق، یعنی وجود
لابشرط؟ یا وجود بشرط لا؟ اگر هم به واجب الوجود «وجود مطلق» می گوییم باید
منظورمان وجود بشرط لا باشد نه وجود لا بشرط.