بیاوریم تا بعد ببینیم که ریشه ی این شریت در کجاست و حتی ضمنا بتوانیم تعریفی هم از شریت بنماییم. می خواهیم ببینیم چه چیزهایی را «شر» می گوییم، چه چیزهایی است که بد است، خوب نیست و نباید باشد. فرض کنید به «جهل» که در مقابل علم قراردارد شر می گوییم، «علم» را خیر می گوییم؛ «عجز» را شر می گوییم، «قدرت» را خیر می گوییم؛ «فقر» را شر می گوییم، «غنا» را خیر می گوییم؛ «بیماری» را شر می گوییم، «سلامت» را خیر می گوییم، درد و رنج و عذاب را شر می گوییم و در مقابل، مسرت و سرور و بهجت را خیر می گوییم. همچنین یک سلسله موجودات را «شر» اطلاق می کنیم. مثلا حیوانات موذی را «شر» می نامیم.

انسان، مار و عقرب و درندگان و موجوداتی که در برخورد با آنها وجودشان را از بین می برد، شر تلقی می کند، و الاّ اگر خیر تلقی کند که آنها را از بین نمی برد. یا در تابستان، پشه و ساس و امثال اینها که می خواهند در اتاقهای ما وجود داشته باشند، ما اینها را با وسائلی که در اختیار داریم از بین می بریم. معلوم است که ما وجود اینها را شر تلقی می کنیم. آفات نباتی، آفات حیوانی، آفات انسانی را شر تلقی می کنیم.

حتی دشمنهایی از نوع انسان را شر تلقی می کنیم به طوری که از بین بردن آنها را ترجیح می دهیم، یعنی نبود آنها را بر بودشان ترجیح می دهیم.

پس می شود به طور اجمال گفت که اگر بتوان برای شر تعریفی ذکر کرد آن تعریف این است: آن چیزی که عدمش بر وجودش ترجیح دارد. خیر، آن چیزی است که وجودش بر عدمش ترجیح دارد.

در باب عنایت، حکمت، عدل و رحمت که بحث می کنیم، می گوییم مقتضای حکمت و مقتضای عنایت ایصال خیر است؛ کما اینکه مقتضای عدالت همان اعطاء کلّ ذی استحقاقٍ حقَّه است، و این خیر است، که در مقابل آن منع کردن یک مستحق از حق خودش می باشد، که این شر است. رحمت یعنی مهربانی، عطوفت و لطف.

این خیر است و نقطه ی مقابلش شر است.

پس شر را ما می توانیم این جور تعریف کنیم: آن چیزی شر است که عقل عدم او را بر وجودش ترجیح می دهد. ممکن است آن چیزی که عقل عدم او را بر وجودش ترجیح می دهد خودش یک عدم باشد، یعنی عقل عدم این عدم را بر وجودش ترجیح می دهد، به عبارت دیگر وجودی را که الآن نیست بر این عدمی که الآن متحقق و ثابت است ترجیح می دهد. پس می توانیم شر را در این یک جمله تعریف

مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 489

کنیم: شر آن چیزی است که عقل عدم آن را بر وجودش ترجیح می دهد.