یک مسأله ی دیگر را که جزء اصول کلیه بود باید می گفتیم که اینجا نگفتیم و در
عدل الهی گفته ایم. آن مسأله این است که آیا «خیر» و «شر» دو مفهوم مطلق هستند
یا دو مفهوم نسبی، یا بر دو قسمند: خیر مطلق و خیر نسبی، و شر مطلق و شر نسبی؟
مطلب چگونه است؟
اگر وجود را از آن جهت که وجود است در نظر بگیریم خیر مطلق است؛ کما
اینکه اگر عدم را از آن جهت که عدم است در نظر بگیریم، خصوصاً اگر توأم با یک
استعداد و قابلیت بشود، عدم از آن جهت که عدم است شر است.
این در صورتی است که اشیاء را فی نفسه و بدون ارتباط با اشیاء دیگر در نظر
بگیریم. ولی اگر اشیاء را به حسب ارتباطشان با اشیاء دیگر در نظر بگیریم، خیر و
شرشان نسبی می شود:
یک وقت می گوییم این کاغذ خودش برای خودش خیر است، یا ممکن است
بگوییم شر است، که البته ما می گوییم وجودش برای خودش خیر است. این یک
مسأله است. ولی یک وقت می پرسیم که وجود این شئ برای این کتاب چگونه
است؟ خیر است یا شر؟ برای این دیوار چطور؟ خیر است یا شر؟ این یک امر
مقایسه ای است. اینجاست که مسأله ی نسبیت در کار می آید؛ وجود یک چیز برای
یک چیز ممکن است خیر باشد و برای چیز دیگری ممکن است شر باشد. این
می شود یک امر نسبی.
گفتیم که شرور بر دو قسم است: شری که خودش عدم است و شری که یک امر
وجودی است و چون منشأ عدم است او را شر دانسته ایم. شری که عدم است، دیگر
بحثی ندارد. اما شری که «وجودی» است، شریت آن اضافی و نسبی است، یعنی
نسبت به یک شئ معین شر است نه نسبت به خودش و نه نسبت به همه چیز و نه
نسبت به کل نظام عالم.
به این معناست که شما هر شری را که در نظر بگیرید می بینید این شر به قیاس با
یک شئ معین شر است. فرض کنید که می گوییم مار و عقرب شر است. مار و عقرب
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 500
برای چه چیزی شر است؟ آیا مار و عقرب برای خودشان شر هستند؟ آیا یک مار
برای جفت خودش شر است؟ چنین نیست. شما وقتی می خواهید یک مار را
بکشید جفتش دیوانه وار حمله می کند، یا خودش را به کشتن می دهد و یا انسان را.
آیا آن مار برای بچه های خودش شر است؟ آیا آن مار برای هوا شر است؟ برای این
خاک شر است؟ برای این آب شر است؟ نه، برای انسان شر است، کما اینکه انسان
هم برای مار شر است.
در اینجاست که مفهوم «نسبیت» در کار می آید؛ یعنی در آن تقسیمی که برای
شرور کردیم و گفتیم که شرور یا عدمند و یا منشأ عدم، آن که عدم است که خودش
از آن جهت که عدم است شر است، اما آن که وجودی است و منشأ عدم است شر
نسبی است که ملازم با خیر نسبی هم می باشد، یعنی در ارتباطش با یک شئ شر
است و قهراً در ارتباطش با شئ دیگر خیر است؛ و این مطلب در نظام عالم زیاد
است. بسیاری از امور در ارتباطشان با اشیائی شرند و در ارتباطشان با اشیاء دیگر
خیرند.