مسأله ی نظام احسن فیلسوفان و مسأله ی «اَلَّذی اَحْسَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» و «رَبُّنَا الَّذی
اَعْطی کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی » که در قرآن است مربوط به نظام کلی موجودات است، و
این مسأله ی واقعیت و ارزش یک امری است که مربوط به نظام جزئی است، یعنی
مربوط است به عمل انسان و روابط مصنوعی که انسان به اختیار خودش میان اشیاء
برقرار می کند. این دو مطلب است.
یک وقت بحث ما بر سر تغییر دادن طبیعت از مقتضای خودش است. [ممکن
است گفته شود: ] چرا آتش می سوزاند؟ [می پرسیم: ] بسوزاند یا نسوزاند؟ [در جواب
بگویند: ] باید بسوزاند برای اینکه لازم است، ولی یک جا بسوزاند و یک جا
نسوزاند.
آن بحث حکمتی که ما کردیم و بین حکمت بشری و حکمت الهی فرق گذاشتیم
[در اینجا هم به کار می آید. ] کسی که می گوید طبیعت در جریان خودش یک
جریان غیر متحدالشکلی را طی کند، به ترجیح بلامرحج و بی نظمی و گزاف در
طبیعت قائل شده است. آتش با طبیعتی خلق شده است که لازمه ی آن طبیعت است که
وقتی با ماده ی قابل احتراق روبرو بشود آن را بسوزاند. اگر این طبیعت، طبیعت آتش
باشد و ماده هم ماده ی قابل احتراق باشد و یک مانعی هم بنا به مقتضای طبیعت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 507
خودش جلو نیاید- چون اگر مانع هم جلو بیاید آن هم موافق با نظام طبیعت است-
مع ذلک بازهم آتش به نحو ترجیح بلامرجح بخواهد آن را نسوزاند، محال است.
مثلا در یک جا ماده ی قابل احتراقی را به این علت که این اموال به یک ظالم و ستمگر
تعلق دارد بسوزاند، و در یک جای دیگر ماده ی قابل احتراق را به این علت که به فلان
مؤمن تعلق دارد احراق نکند. این امری محال است، یعنی توقع یک امر محال داشتن
است. این است که ما می گوییم یا باید آتش نباشد و از همه ی خیراتی که بر آن مترتب
است صرف نظر شود، یا اگر باشد لازمه اش این است که اگر مصادف با هر ماده ی قابل
احتراقی شود آن را احراق کند ولو جامه ی پیامبر باشد. این، بحث نظام کلی طبیعت
است.