انسان در حوزه زندگی خودش و در آنچه که به عمل او تعلق دارد، مسأله ی بایدها
و نبایدها و تفاوت هستها با بایدها را مطرح کرده است. اگر ما می گوییم یک
«باید» ی نیست، منظور این نیست که طبیعتی عوض شده یا طبیعتی عوض نشده
است. صحبتِ یک چیز دیگر است. طبایع سر جای خودشان هستند؛ یعنی هر
طبیعتی به کلیت خودش باقی است، چه در امور روانی و چه در امور مادی. انسان
یک نوع حکمتی در زندگی خودش دارد که عبارت است از تطبیق دادن فعل
خودش بر واقعیت آنچنان که هست. این را در گذشته بحث کرده ایم. در اینجاست
که مسأله ی «واقعیت» و مسأله ی «ارزش» از یکدیگر منفک می شوند. این برمی گردد به
عمل انسان و کارهای انسان و در حد قضایای مربوط به انسان است. چرا فلان
نالایق فلان پست را اشغال کرد و دیگری اشغال نکرد؟ این «چرا» برمی گردد به
اینکه چرا انسانها اینچنین کردند و چرا آنچنان نکردند؟ «اینچنین کردند» و «آنچنان
نکردند» هر دو مقتضای طبیعت انسان است.
علت این امر این است که انسان یک موجود مختار و یک فاعل بالقوه است
نسبت به همه ی این اعمال. انسان اگر به این صورت رفتار کند کاری بر خلاف طبیعت
کلی خودش نکرده است، اگر به آن صورت هم رفتار کند کاری بر خلاف طبیعت
کلی نکرده است، چون طبیعت انسان، بالقوه فاعل است و [انسان ] با عقل و اراده و
اختیارش است که طبیعت خودش را به فعلیت می رساند.