حكمای الهی از قبیل بوعلی راضی نمی شوند؛ می گویند نه، آن كه ماده ی اصلی
عالم است امكان ندارد از مقدار بتواند مجزا بشود؛ یعنی اگر اصول علمی امروز
هم چنین حرفهایی را، چنین فرضیه هایی را پیش بیاورد اصول فلسفی این آقایان
اجازه نمی دهد كه ما قبول بكنیم وجود یك حقیقتی را كه یكی از تظاهراتش ذی مقدار
بودن باشد و گاهی منفك باشد از این. آنها هم می گفتند ذی مقدار بودن یكی از
صورتهاست ولی می گفتند انفكاك پذیر نیست، همیشه در این صورت است (انّ
الهیولی لاتتجرد عن الصورة) ، یك «آن» هم از آنچه كه شیخ و اینها آن را «صورت»
می نامند- و شیخ اشراق خود او را ماده می داند- جدا شدنی نیست. در صورتی كه
علم امروز می خواهد بگوید نه، آن یك چیزی است كه گاهی به صورت لا مقدار وجود
دارد و بعد حالت [ذی ] مقدار بودن به خودش می گیرد؛ یعنی به صورت لاجسم وجود
دارد، بعد حالت جسمی پیدا می كند. چنین حالت، حالتی است كه اسمش را
می گذارند «تجرد ماده از صورت» ؛ یعنی یك امری، یك حقیقتی ما داشته باشیم كه آن
ماده ی اصلی باشد و این صورت جسمیّه صورت او باشد و آن حقیقت اصلی ولو در یك
«آن» بدون صورت باشد. شیخ می گوید كه نه، این محال است، چنین چیزی
نمی شود.