گرچه ما بحث «شناخت» را پایان دادیم ولی در اینجا یک مسأله ی دیگر هم
هست که دریغ است آن را مطرح نکنیم، و ما این مسأله را مطرح می کنیم تا بحث
«شناخت» کامل شود.
این مسأله به بحث تصدیقات مربوط می شود، زیرا در مسأله ی معرفت و شناخت،
یکی باب تصورات است که مطرح است و دیگری باب تصدیقات. تا حال بحث ما
در باب تصورات بود، اکنون به باب تصدیقات می رسیم.
در باب تصورات، بحث ما این بود که تصوراتی که ما در ذهن خودمان داریم
یک گونه نیستند؛ و دانستیم که بعضی از این تصورات صورتهای مستقیم اشیاءاند در
بیرون، و بعضی دیگر خصلتهای اشیاءاند در ذهن، و بعضی دیگر معانی انتزاعی
هستند به معنی اینکه ذهن آنها را از روابطی که در خارج هست انتزاع می کند، که اول
ذهن اینها را در حالت رابطه بودن تصور می کند و بعد یک معنی مستقل از آنها
می سازد. همه ی اینها چه معقولات اولیه، چه معقولات ثانیه ی منطقی و چه معقولات
ثانیه ی فلسفی نقشی در معرفت و شناخت انسان دارند.
معقولات اولی پایه های اوّلی و سرمایه ها و مایه های اوّلی ذهن اند. اگر آنها
نباشند اصلاً نوبت به دسته ی دوم و سوم نمی رسد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج10، ص: 309
دسته ی دوم که معقولات ثانیه ی منطقی است مربوط به خصلت خاص خود ذهن
است، یعنی معانی ای که از خارج وارد ذهن می شود در وجود ذهنی خودش این
خصلتها را پیدا می کند و به خود می گیرد، مثل کلیت، نوعیت و جنسیت. اینها
چنانکه دیدیم سبب گسترش معنای معقولات اولیه است؛ یعنی معقولات اولی را ما
اول به صورت جزئی تصور می کنیم، که این نقشی در معرفت ندارد؛ یعنی از جزئی
درحالی که جزئی است معرفتی پیدا نمی شود. جزئی اگر در حد جزئی بودن باقی
بماند برای ما شناخت نمی آورد؛ معرفت و شناختی که می آورد در حد همان
حیوانات و کودکان خواهد بود. ولی معانی جزئی وقتی که در ذهن آمد همان
خودش است با حالت کلیت و عمومیت. از این جهت است که ذهن آن را با یک دید
وسیعی می بیند. درست شبیه این است که چیزی را زیر ذره بین گذاشته و آن را
بزرگ کرده باشند (البته این فقط یک تشبیه است نه اینکه درواقع چنین باشد) . پس
این معانی هم نقشی در معرفت دارد و نقش عظیمی هم دارد.
اما دسته ی سوم که معانی انتزاعیه است یک باب دیگری به روی ما باز می کند و
آن اینکه یک سلسله مفاهیمی به ما می دهد که آن مفاهیم پایه ی تفکرات فلسفی
ماست. معقولات اولیه مفاهیمی هستند مورد استفاده ی علوم، ولی این معقولات ثانیه ی
انتزاعی معانی و مفاهیمی هستند مورد استفاده ی فلسفه. همه ی معانی فلسفی از قبیل
علیت، معلولیت، وحدت، کثرت، وجوب، امکان، تناهی، لاتناهی، قوّه، فعل از این
نوع است.
همه ی این بحثها روی تصورات بود. یک بحثی هم باید راجع به احکام و
تصدیقات بکنیم که این احکام و تصدیقات چگونه برای ذهن پیدا می شود.