فصل دوازده كه گذشت عنوان فصل این بود «فی اثبات المحرك الاول» . آن عنوان با
نیمی از عنوانی كه در اینجا آمده یكی است، چون فرق نمی كند كه تعبیر «فی اثبات
المحرك الاول» باشد یا «فی اثبات محرك عقلی» . آن محرك اولی كه می خواهند اثبات
كنند محرك لایتحرك است كه مقصودشان محركی است كه مجرد تام باشد و
محركی كه مجرد تام باشد در اصطلاح فلاسفه یعنی عقل. قهراً ممكن است این سؤال
مطرح شود كه چگونه است كه این فصل در نیمی از عنوان خودش تكرار فصل
دوازدهم است؟ قبلاً عرض كرده ایم كه یك نوع بی انضباطیهایی در
اسفار هست،
ولی بی انضباطی در اینجا فقط از نظر عنوان است. در فصل دوازدهم اگرچه عنوان
فصل «فی اثبات المحرك الاول» بود ولی تمام مطلب اساسی ای كه در آن فصل مطرح
شد این بود كه «كل متحرك له محرك غیره» و قبلاً گفتیم كه بهتر این بود كه عنوان
فصل دوازده «فی اثبات أن كل متحركٍ له محركٌ غیره» می بود.
قبلاً عرض كردیم كه نظریه ی معروف محرك اول ارسطویی مبتنی بر اثبات چهار
اصل است كه تا آن چهار اصل اثبات نشود محرك اول و به تعبیر دیگر محرك عقلی
اثبات نمی شود. یكی از اصولی كه از مبادی اثبات این برهان است این است كه «كل
متحركٍ له محركٌ غیره» . بنابراین عنوان فصلی كه الآن داریم مورد بحث قرار می دهیم
(فی اثبات محرك عقلی) با معنون خودش بهتر تطبیق می كند تا عنوان فصل دوازده.
به هرحال مقصود روشن است ولی برای اینكه اشتباه نكنیم خوب است دقت كنیم كه
عنوانها با معنونها منطبق هستند یا نه.
دیدیم این فصل دو عنوان دارد: یكی «فی تقسیم القوّة المحركة» و دیگر «فی اثبات
محرك عقلی» . قسمت اول را مرحوم آخوند خیلی مختصر بحث كرده است و با یك
اشاره ی گذرا از آن رد شده و این برای این است كه مرحوم آخوند بحث تقسیم قوّه ی
محركه را مقدمه ی قسمت دوم قرار داده است. گرچه در عبارت ایشان تصریح به این
مطلب نیست ولی وقتی روح مطلب را بشكافیم می فهمیم كه بخش اول را برای این
در این فصل وارد كرده كه عنوان دوم را بتواند توضیح بدهد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 161