تقسیم دیگر این است كه محرك یا «علی سبیل المباشره» است یا «لا علی سبیل
المباشره» . این تعبیر، تعبیری است از خود مرحوم آخوند و فقط با فلسفه ی ایشان هم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 163
جور درمی آید. مقصود ایشان از «محرك مباشر» آن محركی است كه فقط حركتی
را بر جسمی عارض می كند. اگر قوه ای كتاب را حركت بدهد حركتِ عارضی را
عارض جسم می كند. مقصود ایشان از محركی كه «لا علی سبیل المباشره» باشد
محركی است كه موجد یك ذاتی است كه لازمه ی آن ذات حركت است، همان كه در
فصل دوازدهم بحث كردیم و بعد در فصل پانزدهم و نیز در فصل بیستم مفصل تر در
این زمینه بحث می شود و چون در آینده بحث می شود ما در اینجا اطاله ی كلام
نمی كنیم
[1].
[1] . سؤال: لطفاً تفاوت محرك باواسطه و بی واسطه را با محرك غیر مباشر و مباشر كمی توضیح دهید.
استاد: در تقسیم اول مقصود این است كه فاعل كه می خواهد شی ء را حركت بدهد گاهی حركت را
به واسطه ی یك ابزار به این شی ء می دهد. پس بین محرك و متحرك واسطه ای در كار است. مقصود از
تقسیم دیگر [تقسیم محرك به مباشر و غیر مباشر] این است كه این محرك كه به این متحرك، حركت
می دهد دو جور است: یك وقت است كه ذات متحرك یك چیز است و حركت چیز دیگری است و
محرك حركتی را به این متحرك عارض می كند و هیچ واسطه ای هم ممكن است در كار نباشد. این
متحرك در ذات خودش حركت را فقط قبول می كند. محرك «لا علی سبیل المباشره» آن است كه
نفس ذات متحرك را ایجاد می كند نه اینكه حركت را به متحرك موجود عارض می كند. اینها چون در
این فصل به عنوان مسائل مقدماتی آمده در اینجا در مورد آن زیاد بحث نمی كنیم.