توضیح مطلب این است كه حركت به معنی توسط كه این آقایان به آن قائلند، امری است دفعیّ الحدوث و مستمرّ البقاء كه اگر خوب دقت كنیم یك «كلی بماهو كلی» است و كلی با صفت كلیت در خارج وجود ندارد. «كلی طبیعی» است كه در خارج وجود دارد كه وجودش به وجود افراد است یعنی عین وجود افراد است، در عین اینكه كلی طبیعی قطعاً وجودی مستقل از وجود افراد ندارد. خود شیخ هم این مطلب را قبول دارد.

به این نكته ی مرحوم آخوند باید درست توجه كرد. می گوید شما می گویید وقتی حركت حادث می شود یك امر حادث می شود و این امر در طول زمان استمرار بقا دارد و می گویید این بدین معناست كه این جسم در هر آنی از آنات زمان در حدی از حدود مسافت وجود دارد، یعنی برای جسم «حصولات آنی» در نظر می گیرید.

وقتی این سخن شما را كه می گویید جسم در هر آنْ در یك حد وجود دارد و این حالت برای جسم استمرار دارد می شكافیم، می بینیم كه این یك كلی ای است كه نمی تواند وجود داشته باشد.

این نظیر آن چیزی است كه اصولیین در باب «استصحاب كلی قسم ثانی» می گویند. مثالی كه عرض می كنم مربوط به یقین در این نوع استصحاب است و مربوط به شك و خود استصحاب نیست. مثال این است كه از زمان حضرت آدم تاكنون انسان در دنیا وجود داشته است. با خلقت آدمِ اول، انسان در دنیا وجود پیدا كرده است. هنوز آدمِ اول بوده كه جفتش وجود پیدا كرده و هر دوی اینها بوده اند كه اولادشان به وجود آمده و بعد از آن هم دیگر نسل انسان قطع نشده است. آیا ما می توانیم بگوییم از زمان آدم تا زمان حاضر، انسان استمرار وجود داشته است؟ عرف این را قبول می كند. عرف می گوید از زمانی كه آدمِ اول وجود پیدا كرده، انسان وجود پیدا كرده و تا زمان حاضر هم وجود انسان ادامه داشته است. فرد از بین رفته ولی طبیعت انسان كه از بین نرفته است. اگر زمانی پیش آمده بود كه همه ی انسانها از بین رفته بودند و بعد، از نو انسان دیگری ایجاد شده بود وجود انسان استمرار نداشت، ولی چون هیچ وقت نبوده كه انسانی در دنیا وجود نداشته باشد، بنابراین انسان استمرار بقا دارد.

این را به تعبیر دیگری هم می گویند كه بعضی اصولیین هم همیشه این را قبول كرده اند و حرف نادرستی هم هست؛ می گویند: «الكلی یوجد بوجود فردٍ واحد و ینعدم بانعدام جمیع الافراد. » اكثر اصولیین از جمله مرحوم آخوند خراسانی در كفایه این [قاعده ] را قبول كرده اند و البته برخی محققین آن را قبول نكرده اند [1].

اگر ما به دقت عقلی نظر كنیم و نحوه ی وجود كلی طبیعی را بشناسیم می بینیم كه كلی طبیعی وجودش عین وجود افراد است، یعنی نسبت كلی طبیعی به افراد همان طور كه بوعلی گفته است «نسبت آباء به اولاد» است نه «نسبت اب به اولاد» . هر فرد انسانی كه وجود پیدا می كند انسان وجود پیدا كرده است و با از بین رفتن آن فرد، انسان از بین می رود. وجود فرد دیگر، انسان دیگر است و به عدد افراد، انسانها وجود دارد نه اینكه افراد كه وجود پیدا می كنند انسان وجود پیدا می كند. به عدد افراد، انسان وجود پیدا می كند و به عدد افراد هم انسان معدوم می شود. اینكه ماورای انسانهایی كه موجود و معدوم می شوند یك چیز دیگری هم در نظر بگیریم كه باقی است و آن انسان است این غلط است. غالباً ذهن عامی خیال می كند كه نسبت كلی با افراد خودش نسبت ستونهای یك خیمه است با یك خیمه. خیمه ای را با ستونهایی بر پا می كنند. ستونها عوض می شود ولی خیمه باقی است.

چنانكه گفتیم ما با مسئله ی عرف در اینجا كاری نداریم. در باب استصحاب و شك در بقا، ممكن است كسی بگوید همان ذهن عرف كافی است و بنابراین استصحاب وجود نوع در این گونه موارد صحیح است. این نظر عرف است و ممكن است دلیل شرعی هم ناظر به نظر عرف باشد كه مسئله ی دیگری است. ولی اگر به دقت عقلی بخواهیم بگوییم كه افراد كه متبادل می شوند كلی استمرار وجود دارد، نادرست است [2].

- حال كه دانستیم این سخن غلط است كه بگوییم چون افراد یك كلی متبادلاً پشت سر یكدیگر وجود پیدا می كنند پس كلی به استمرار افرادش استمرار وجود دارد، به بحث درباره ی حركت توسطیه برمی گردیم. در حركت توسطیه، آن كه وجود دارد حصول در «آن» است، یعنی جسم در یك آن از زمان در حدی از مسافت است و در آنِ دیگر در حدی دیگر. مرحوم آخوند می گوید شما آمده اید مجموع اینها را روی یكدیگر حساب كرده و یك كلی انتزاع كرده اید و آن «بودنِ بین حدود مسافت» است (كون الجسم متوسطاً بین حدود المسافة) و خیال كرده اید افراد این كلی كه متبادل می شود كلی باقی است، در حالی كه چنین نیست. پس اساساً حركت توسطی وجود ندارد.

این را مرحوم آخوند بعد خودش می خواهد جواب بدهد كه البته جواب ایشان جواب كاملی نیست. می گوید: حركت توسطی از یك جنبه، ابهام دارد، یعنی كلی است اما از جنبه ی دیگر متشخص است. اگر ما نسبت این حركت را به مراتب خودش در نظر بگیریم نسبت كلی است به جزئیات، ولی از طرف دیگر، اگر حركت را به موضوعش و به مبدأ و منتها و غایتش نسبت دهیم یك امر شخصی است و كلی نیست. پس از یك نظر ابهام دارد و از آن نظر انسان خیال می كند كه این كلی است، در حالی كه از نظر دیگر یك امر متشخص و جزئی است. پس یك امر شخصی است كه باقی است نه اینكه یك امر كلی باقی باشد. این هم جوابی است كه مرحوم آخوند در اینجا می دهد كه در جلسه ی بعد به تفصیل درباره ی آن بحث خواهیم كرد.

---