آقای طباطبایی گرچه معتقدند كه هم حركت توسطیه وجود دارد و هم حركت قطعیه، ولی ایشان می خواهند بگویند كه فرق بین حركت توسطی و قطعی فرق دو اعتبار درباره ی شی ء واحد است. شی ء واحد را به دو نحوه اعتبار می كنیم كه اگر به نوعی اعتبار كنیم اسمش می شود حركت قطعی و اگر به نوع دیگر اعتبار كنیم اسمش می شود حركت توسطی. این نظر را، هم در حاشیه ی اسفار ، هم در یك رساله ی عربی كه در باب قوه و فعل نوشته اند و هم در متن اصول فلسفه كه هنوز چاپ نشده [1]تأیید كرده اند. ولی آنچه ایشان به نام حركت توسطی می نامند كه آن را اعتبار دیگری از حركت می دانند با آنچه كه قوم آن را حركت توسطیه می دانند متفاوت است. در واقع ایشان چیز دیگری را به نام حركت توسطیه می نامند، نه آنچه كه قوم نام آن را حركت توسطیه گذاشته اند. البته ایشان هم نگفته اند كه قوم هم نظر ایشان را می گویند. آنچه قوم به نام حركت توسطیه می شناسند- كه حاجی بیش از دیگران این را توضیح می دهد- این است كه یك امر بسیط نقطه مانند در خارج وجود دارد كه هیچ بعدی و امتدادی ندارد. در جلسه ی قبل عرض كردیم كه آنها كه می گویند حركت قطعی وجود دارد و حركت توسطی وجود ندارد، در واقع می خواهند بگویند آنچه وجود دارد یك نحو وجودی نظیر وجود خط است كه یك وجود ممتدی است.

كه گاهی ذهن آن را به صورت نقطه می بیند، و آنها كه می گویند حركت توسطیه وجود دارد نه حركت قطعیه، می گویند آنچه وجود دارد چیزی است كه در واقع به صورت نقطه است و ذهن آن را به صورت خط خیال می كند. فرق بین نقطه و خط فرقی نیست كه با اعتبار بشود از یكدیگر تفكیك كرد و نمی توان گفت كه یك شی ء به یك اعتبار خط است و به اعتبار دیگر نقطه. فرق بین حركت توسطی و حركت قطعی همان طور كه حاجی می گوید فرق «راسم» و «مرسوم» است و آنها كه می گویند حركت توسطی وجود دارد آن را امری راسم حركت قطعیه می دانند.

بیان آقای طباطبایی را كه آن هم در جای خودش بیان خوبی هست در جلسه ی بعد عرض می كنیم تا بعد ببینیم كه در اینجا چه باید گفت.

---