اساسی ترین مسأله ای كه فلسفه ی ملا صدرا متّكی به آن است و در واقع فلسفه ی او روی این پایه است و مسائل دیگر از آن ناشی می شود مسأله ی «اصالت وجود» است. خوشبختانه در یك شعاع خیلی خیلی محدودتر و كوچك تری در فلسفه ی امروز غرب، اصالت وجود مطرح شده كه این اصالت وجود این فایده را دارد كه چون در شعاع محدود است راه را برای درك اصالت وجود ملاصدرایی باز می كند، حداقل درك آن را آسان می كند. من از همین بحث اگزیستانسیالیسم شروع می كنم.

می گویند: در انسان وجود بر ماهیت تقدم دارد. در این حرف چی می خواهند بگویند؟ هر چیزی غیر از انسان- مثلاً آب- این یك طبیعتی و ماهیتی دارد كه به این ماهیت وجود داده شده است، به این ماهیت هستی داده شده است. حالا به تعبیر آنها این ماهیت از پیش مشخص است كه چه چیزی می خواهد به وجود آید. آب، طبیعتی است با هوا مختلف و با سنگ متفاوت، ولی در مورد انسان آیا می شود گفت انسان یك طبیعت خاص معینی دارد و هوا ماهیت خاصی دارد؟ می گوید نه، انسان هیچ ماهیتی ندارد بلكه انسان وجود پیدا كرده، بعد خودش به خودش ماهیت می بخشد؛ هر چیزی غیر از انسان آن چیزی است كه خلق شده، ولی انسان آن چیزی است كه بخواهد باشد.

این مطلب پایه ای در آزادی انسان دارد كه آن هم درست است و جزو مسائل ملا صدراست كه او معتقد است انسانها این تفاوت را با غیر انسان دارند كه هر چیزی افرادش با هم یكسان هستند ولی انسانها با هم تفاوت دارند و بلكه یك انسان خودش در طول عمر انواع متفاوت خواهد بود، یعنی وجودش بین ماهیتها لغزان است و این خود انسان است كه چهره ی مشخصی را به دست خودش برای خود رسم می كند. ملا صدرا اصلاً بحث را از انسان فراتر برده و روی تمام اشیاء عالم به بحث پرداخته است.

ملا صدرا می گوید: ذهن انسان درباره ی هر چیزی دو معنی درك می كند: یكی چیستی آن و دیگری هستی آن. مثلاً آب طبیعتی دارد كه اگر بگوییم چیست؟ جوابی برای آن داریم و برای خاك نیز جواب دیگری می دهیم، ولی هر دوی آب و خاك یك هستی هم دارند و در هستی است كه با هم اشتراك دارند نه در چیستی. ملا صدرا بحث را به اینجا آورد كه این چیستی ها را ذهن ما ساخته است، یعنی در وقت عكسبرداری ذهن ما از چیزها این چیستی ها درست می شود، ولی چیزی كه آثار مال آن است، آن چیزی كه جهان را ساخته است، هستی است نه چیستی. البته هستی و چیستی هر دو نمی توانند وجود داشته باشند؛ بعضی می گویند هیچكدام وجود ندارند؛ آنها تابع فلسفه ی ایده آلیسم یا سوفسطایی گری هستند؛ و هر دو هم نمی توانند وجود داشته باشند زیرا برهان آن را رد می كند؛ پس یكی از آندو بایستی وجود داشته باشد و دیگری را ذهن ما مجسم كرده است (ما در جلد سوم اصول فلسفه و روش رئالیسم تا حد بیشتری این مطلب را توضیح داده ایم) ؛ و می رسد به این مطلب كه وجود اصیل است و یك حقیقت واحد گسترده است.