ممكن است اندیشه ای غلط باشد ولی همان اندیشه ی غلط به حال بشر مفید باشد. مثلاً پدر پیر بیماری را كه پسر جوان مورد علاقه ای دارد در نظر بگیرید. پسرش را برای تحصیل به یك كشور دوردست فرستاده و از او خبری ندارد و پسرش مرده است. اینجا اگر حقیقت را به او بگویند به حالش زیان دارد؛ حقیقت است اما به حال او مضرّ است؛ ولی اگر به او بگویند بچه ات زنده و مشغول تحصیل است [به حال او مفید است ] .

پس در اینجا حق بودن و مفید بودن، از یكدیگر جدا می شوند. گو اینكه در مسائل كلّی، حق بودن و مفید بودن دو مسئله اند كه از یكدیگر انفكاك نمی پذیرند، اما در مسائل جزئی، حق و مفید، حقیقت و مصلحت از یكدیگر انفكاك می پذیرند.

سعدی در گلستان حكایت معروفی دارد:

چنانكه عرض كردم در امور جزئی گاهی یك امر حقیقت است ولی خیر نیست، مفید و مصلحت نیست؛ همچنانكه گاهی یك امر حقیقت نیست اما مفید است: خون بی گناهی می خواهد ریخته شود، اگر شما حقیقت را بگویید خونش ریخته می شود اما اگر حقیقت را كتمان كنید جانی را حفظ كرده اید.

پس در مسائل جزئی، حقیقت بودن و مفید بودن، دو امر جدا هستند. در مسائل كلّی هم حقیقت بودن و مفید بودن دو مسئله هستند، [با این تفاوت كه ] در مسائل كلّی همیشه میان حقیقت بودن و مفید بودن تلازم است.

---