در این كتاب [1]كه اكنون مورد بحث ماست، درباره ی علل گرایش مردم جهان به ماركسیسم بحث نشده و تنها در مورد علل پیدایش ماركسیسم مقداری بحث شده است. البته در ضمن این بحث به علل گرایش مردم به ماركسیسم در زمان خود ماركس اشاره شده است.

نویسنده در مورد «زمینه ی پیدایش ماركسیسم» دو محیط را عنوان كرده است: یكی محیط واقعیتها و دیگری محیط افكار؛ و یا به تعبیری كه ما گفتیم، یكی جریانهای اجتماعی و دیگری جریانهای [فكری ] .

اما در مورد محیط واقعیتها و جریانهای اجتماعی مدعی است كه دو چیز سبب پیدایش ماركسیسم شده است: یكی اینكه در قرن نوزدهم وضع سرمایه داری به شكلی درآمد كه برای اولین بار طبقه ای به نام «پرولتر» - كه معلول وضع صنعت و وضع كارخانجات و اوضاع اقتصادی این قرن بود و طبقه ی استثمار شده به شكل جدید بود- به وجود آمد. دیگر اینكه آگاهیهای سیاسی و اجتماعی در بین مردم پیدا شده بود. البته عامل اول كه عامل استثمار باشد امر بی سابقه ای نیست ولی این استثمار در قرن نوزدهم با عامل دوم یعنی آگاهیهای سیاسی همراه گردید؛ یعنی از یك طرف توده ها تحت فشار قرار گرفتند و از طرف دیگر آگاهیهای اجتماعی و سیاسی در میان آنها به وجود آمد و این امر سبب شد كه زمینه ی تشكل توده ها فراهم گردد و بنابراین اگر تزی و فلسفه ای به نفع اینها عرضه می شد، زمینه ی پذیرش آن بسیار بود.

اما از جنبه ی محیط افكار، می گوید تقریباً همه ی عناصر فكری ماركس قبل از خود او فراهم شده است [2]و ماركس در این زمینه چندان ابتكاری ندارد؛ آنچه را كه به نام او می شناسند، قبل از او بوده است. مثلاً ماتریالیسم قبل از ماركس بوده، به قول خود ماركسیستها در دنیای قدیم بوده، در قرن هجدهم بوده و اوج گرفته بوده است و بعد هم در میان شاگردان چپ گرای هگل شخصی به نام «فوئرباخ» بود كه ماتریالیسم را متحول كرد و ماركس در واقع پیرو اوست. منطق دیالكتیك هم به اعتراف همه ی ماركسیستها منطق هگل است. مسأله ی اشتراكیت و سوسیالیسم هم قبل از ماركس بوده است. مسأله ی انسان گرایی نیز كه بعدا بحث شیرینی درباره ی آن مطرح می شود قبل از ماركس بوده است و مخصوصاً خود ماركس تصریح می كند كه در این قسمت مدیون فوئرباخ است. پس آنچه كه ابتكار ماركس است چیست؟

---