مشروح ترین كتابی كه ما درباره ی لغت «دیالكتیك» و اصطلاحاتی كه این كلمه در طول تاریخ پیدا كرده است دیده ایم كتاب دیالكتیك پل فولكیه است. این كلمه مثل اكثر كلمات فلسفی اروپایی یك كلمه ی یونانی است. ریشه ی یونانیش را اینطور به دست می دهد، می گوید: كلمه ی دیالكتیك در اصل از كلمه ی یونانی مشتق شده است كه در اصل دو معنی داشته: یكی خود كلمه یا گفتار، دیگری دلیل؛ و ایندو با همدیگر خیلی نزدیك هم هست، چون انسان با كلمه و لفظ دلیل می آورد. بعضی در همان سابق ماتریالیسم دیالكتیك را «مادیت گفتگویی» ترجمه می كردند و این را از همان ریشه ی یونانیش كه به معنای گفتگوست گرفته بودند، در صورتی كه در این معنای جدیدی كه پیدا كرده، مسلّما گفتگو در آن نیست؛ و بعضی هم «مادیت دلیلی» ترجمه كرده بودند به اعتبار جزء دیگر از معنای قدیمش كه دلیل بود.

پیشوند «دیا» معنای مقابله و معارضه را می دهد و به همین جهت مسلمین آن را «جدل» ترجمه كرده اند، و از اینجا دیالكتیك، رد و بدل كردن دلیل و گفتگو و مباحثه را معنی می دهد. وقتی آن را به صورت مصدر به كار ببریم معنای آن مذاكره و صحبت و مجادله كردن است، و وقتی آن را به صورت صنعت به كار ببریم معنایش آن چیزی است كه مربوط به مباحثه و مخصوصاً مباحثه بین الاثنین باشد، یعنی فن مباحثه و مجادله. از این رو اگر از نظر لغوی این كلمه را مورد دقت قرار دهیم، معنای آن «فن گفتگو» است ولی غرض از گفتگو [هنر سخن گفتن نیست ] ، این جنبه را «علم بلاغت» می نامند. اینها حرفهایی است كه در مقدمه گفته است.

بعد وارد تاریخچه این كلمه می شود و دو دوره برای آن قائل می شود: دوره ی قدیم و دوره ی جدید، كه دوره ی قدیم از ماقبل سقراط است تا زمان هگل، و از زمان هگل هم معنی و مفهوم خاصی پیدا كرده كه ماركسیستها هم همان معنی را گرفته اند با اندك تغییری كه به آن داده اند.