در اینجا دو نظریه ی معروف و اساسی وجود دارد. یك نظریه این است كه این یك امر فی نفسه برای اشیاء نیست بلكه در ارتباط با همان مطلوبیت و دست یافتنی بودن پیدا می شود؛ چنانكه گفتیم ریشه ی ارزش مبادله یكی همان مطلوبیت و ارزش استعمال است و دوم اینكه قابل اختصاص باشد.

وقتی قابل اختصاص باشد از دسترسی عموم خارج می شود. اینها می گویند كه ملاك تفاوت ارزشها تفاوت این دو جهت است یعنی تفاوت در مطلوبیت و تفاوت در دست یافتن، چطور؟ هراندازه كه شی ء دست یافتنی تر باشد، بیشتر وفور داشته باشد و بهتر به دست بیاید قیمتش پایین می آید، و به هر نسبت كه بیشتر مطلوب باشد (یعنی عدد طالبها و میزان طلب بالا باشد) قیمت بالا می رود؛ به عبارت دیگر عرضه و تقاضا. عرضه و تقاضا برمی گردد به همان دو عامل از آن سه عاملی كه گفتیم اصل ارزش را معین می كند. آن دو عامل اصل ارزش را تعیین می كنند، میزان این دو عامل هم میزان ارزش را تعیین می كند. یك كالا وقتی كه زیاد عرضه بشود قیمتش پایین می آید، چون وقتی زیاد عرضه شد به همه ی تقاضاها جواب می دهد. مخصوصاً اگر از تقاضا زیادتر باشد به وضعی كه بماند، قیمت آن تنزل می كند و پایین می آید. برعكس، هرچه كه كمیاب تر و تقاضا بیشتر باشد قیمتش بالا می رود. چرا نوبرها گرانترند؟ خربزه ی نوبر یا خیار نوبر چرا گرانتر است؟ برای اینكه آنچه نوبر است، تازه به بازار می آید، هنوز كم است ولی مشتری زیاد است. مردم مدتهاست كه مثلاً خیار نخورده اند و خیار می خواهند، این است كه قیمت خیلی بالا می رود. و چرا روز به روز قیمت پایین می آید؟ چون بیشتر دارد تولید می شود و به تدریج بر میزان عرضه افزوده می شود، در نتیجه تقاضا پایین می آید. پس علت اختلاف ارزشها باز همان اختلاف آن دو عاملی است كه اصل ارزش را به وجود می آورد: مطلوبیت و دست یافتن؛ به تعبیر دیگر عرضه و تقاضا. بنابراین وقتی كه ما مثلاً سراغ گندم و جو برویم، چرا گندم گرانتر است؟ برای اینكه تقاضای گندم همیشه بیشتر است و تقاضای جو كمتر است. نان گندم بهتر از نان جو است و قهراً تقاضایش همیشه بیشتر است. وقتی تقاضایش بیشتر است قهراً فروشش هم بیشتر است. جو عرضه اش بر تقاضایش می چربد و گندم عرضه اش بر تقاضایش نمی چربد. گندم كار جو را غالباً انجام می دهد ولی جو كار گندم را انجام نمی دهد. جو آن موردی كه احتیاج باشد مثل آنچه كه یك كشاورز به حیوانش می دهد خیلی كمتر است از آن میزانی كه گندم مصرف دارد.