ممكن است یك درجه بالاتر برویم بگوییم جامعه به آن نحو انتزاعی محض نیست بلكه تركیبش تركیب ماشینی است. تركیب ماشینی این است كه اجزاء هویت و استقلال خودشان را از دست نمی دهند (مثل تركیب اعتباری) اما با هم پیوند دارند. جامعه هم وجود حقیقی ندارد ولی یك پیوندی میان اجزاء هست كه این پیوند به اینها وضع مشترك و یك نوع سرنوشت مشترك داده است. درختهای باغ هیچ پیوندی ندارند. اگر شما یك درخت را ببُرید و قطع كنید به درخت دیگر هیچ آسیبی نمی رسد. همین طور كتابهای كتابخانه. یك كتاب را از اینجا بردارید تأثیری در كتابهای دیگر ندارد. ولی ماشین یعنی اموری كه آنها را به یكدیگر بسته اند، جوش داده اند، پیچ كرده و محكم كرده اند. یكی را اگر بكِشید همه دنبال آن كشیده می شود. اگر سپر ماشین را بكشید سپر تنها نمی آید، همه ی ماشین را با خودش می آورد چون به باقیِ دیگر بسته شده است. اگر شما سپر ماشینی را كه در حال حركت است متوقف كنید ماشین را متوقف كرده اید. اینها همه به یكدیگر مربوط شده. چرخها كه حركت می كند همه ی ماشین را با خودش می برد. می گوییم جامعه این گونه است، اجزاءْ مستقل اند ولی یك مستقلهایی هستند كه به یكدیگر جوش و پیوند خورده اند و از این جهت یك نوع سرنوشت مشترك دارند و لهذا نهادهای جامعه با یكدیگر پیوستگی دارند. اگر بخواهیم در افراد مثال ذكر كنیم مثل این است كه شما می بینید در بازار یك تاجر كه ورشكست می شود پشت سرش پنجاه نفر دیگر هم ورشكست می شوند. این یك نوع وابستگی اجتماعی است، چرا؟ برای اینكه این وابسته است، با پنجاه نفر دیگر داد و ستد دارد. آنها نزد او سفته و چك دارند. این باید باشد تا آنها هم باشند. هركدام از اینها ورشكست بشوند در سرنوشت همه ی اینها تأثیر دارد. منتها تأثیرش در بعضی این است كه آنها را هم ورشكست می كند، و در بعضی كه خیلی گردن كلفت هستند این است كه مثلاً صدهزار تومان ضرر می كند ولی چون خیلی قویاست ورشكست نمی شود. در نهادهای اجتماعی خیلی واضح و روشن است. جامعه دارای یك سلسله تأسیسات است كه بعضی از آنها به منزله ی اعضای رئیسه ی جامعه هستند؛ اینها در سرنوشت یكدیگر كاملاً مؤثرند. مثلاً آموزش و پرورش یك نهاد اجتماعی است، اقتصاد صنعتی، تجاری نهاد دیگری است، كشاورزی نهاد دیگری و دادگستری نهاد دیگر. اینها همه به همدیگر مربوط است؛ یعنی نمی شود آموزش و پرورش بخوابد آنهای دیگر به راه خودشان ادامه بدهند. می بینید در كتابهای جامعه شناسی هم می گویند اگر یك دستگاه از دستگاههای جامعه پس افتادگی پیدا كند در دستگاههای دیگر اثر می گذارد. یكی اگر جلو برود دیگران را هم پشت سر خودش می كشد یعنی یك نوع عدم تعادل به وجود می آورد كه این عدم تعادل سبب می شود آنهای دیگر هم تدریجاً خودشان را با او تطبیق بدهند. پس وابستگی در حد وابستگی ماشینی قدر مسلّمِ ارتباط واقعی افراد جامعه و قدر مسلّمِ وابستگیِ تأسیسات اجتماعی است. بنابراین جامعه به صورت كتابهای یك كتابخانه و درختهای یك باغ نیست. باید قبول كنیم كه مسلّم این حداقل هست.