حال اگر كسی در مورد اسلام قائل باشد كه اسلام هم در تاریخْ مادی فكر می كند، چنانكه بخواهد به اسلام هم احترام بگزارد و اسلام را یك مذهب كامل و درست بداند (آنهایی كه می گویند، نظرشان هم همین است) باید یكی از این دو نظریه را بپذیرد: یا باید قائل بشود كه خاستگاه مذهب طبقه ی ضعفاست و بس، یك مذهب هم بیشتر نداریم، و ماهیت مذهب هم ماهیت انقلاب و حركت و مبارزه است؛ و یا باید قائل بشود كه ما دو مذهب داریم: مذهبی كه خاستگاهش طبقه ی ضعفاست و ماهیت انقلابی دارد، و مذهبی كه خاستگاهش طبقه ی اقویا و استثمارگرهاست و ماهیت ضد انقلابیدارد. ولی به هر حال اسلام را باید برخاسته از طبقه ی ضعفا بدانند. این فكر است كه مقداری رایج شده است و خواسته اند بگویند كه اصلاً منطق اسلام این است كه پیغمبران، شهدا، مؤمنها و هركسی كه دارای یك صفت خوب است وابسته به قطب ضعیف است. ما در قرآن در حدود شصت لغت اجتماعی داریم كه بیان صفت نیست، بیان گروه است. مثل قوم، ملت، شیعه به معنی گروه (مِنْ كُلِّ شیعةٍ) كه جمعش شِیَع است، شعوب، قبائل؛ بعد نبی، ولیّ، امام، مؤمن، منافق، كافر، غنی، فقیر، ملأ، مُترَف، مستكبر، مستضعف، صالح، مصلح، مفسد، متقی كه اینها را قرآن به صورت گروههای مختلف در مقابل یكدیگر قرار می دهد كهعِبادِیَ اَلصّالِحُونَ چنین، اولیاءُ اللّه چنین، متّقین چنین: وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی اَلزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ اَلذِّكْرِ أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ [1]. إِنَّ اَلْأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ اَلْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ [2]. این همه گروههای مختلف هست، گروههایی كه مورد نكوهش قرآن است و گروههایی كه مورد ستایش قرآن است. روی این منطق، تمام این تقسیم بندیها و قطب بندیها به دو قطب برمی گردد: قطب مستكبر و قطب مستضعف. هر گروهی را كه قرآن ستایش كرده به نام نبی، رسول، ولیّ، صدّیق، شهید، متقی، صالح، مصلح، اینها همه در قطب مستضعف هستند. هر گروهی را كه قرآن مذمت كرده، گفته كافر، منافق، ملأ، مترَف، فاسق(أُولئِكَ هُمُ اَلْفاسِقُونَ [3]) و به هر عنوانی كه مذمت كرده، اینها مردمی بودند كه در قطب مستكبر بودند. پس، از نظر جامعه شناسی قرآن، جامعه به دو قطب مستكبر و مستضعف تقسیم می شود؛ یك گروه كه تحت این همه عناوین بیان شده است همه وابسته ی به این قطب هستند و یك گروه دیگر كه با آن عناوین دیگر بیان شده همه وابسته ی به آن قطب هستند.

---