سوره ی ابراهیم، آیه ی 21. اینجا جایی است كه قرآن مستضعفین را مورد ملامت قرار می دهد. راجع به قیامت است. وَ بَرَزُوا لِلّهِ جَمِیعاًتمام اینها به خاطر پروردگار آشكار شدند یعنی ظاهر شدند. مقصوداین است كه قیامت است و باطنها همه به خاطر خدا آشكار شده است. اینجاست كه ضعیف و مستكبر هردو خودشان را بدبخت و مستحق عذاب می بینند [و تقصیر را] به گردن یكدیگر می اندازند: فَقالَ اَلضُّعَفاءُ لِلَّذِینَ اِسْتَكْبَرُوا إِنّا كُنّا لَكُمْ تَبَعاًاین بدبختیِ ما از آنجا به سر ما آمد كه دنباله رو شما بودیم. فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذابِ اَللّهِ مِنْ شَیْ ءٍ. حالا آیا اینجا می توانید به فریاد ما برسید، چیزكی از این عذاب الهی را از ما دور كنید؟ قالُوا لَوْ هَدانَا اَللّهُ لَهَدَیْناكُمْ سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحِیصٍ اگر خدا ما را هدایت كرده بود و ما خودمان چیزی داشتیم به شما می دادیم اما ما خودمان چیزی نداریم (گفت: در روز حشر كوری عصاكش كوری دگر شود) . ما خودمان مثل شما یك كوری هستیم، نمی توانیم عصاكش شما باشیم. [نتیجه ی] جَزَع و صبر یكی است، ما لَنا مِنْ مَحِیصٍ. در این آیه چرا ضعفا معذبند؟ می دانیم قرآن اصلی دارد كه: وَ ما كُنّا مُعَذِّبِینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً [1]ما هیچ مردمی را تا اتمام حجت نكرده باشیم و تا آنها مقصر و گناهكار و خودشان مسئول خودشان شناخته نشوند عذاب نمی كنیم، محال است كه ما عذاب كنیم. لِیَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ [2]. پس اینجا قرآن می خواهد بگوید این ضعفا در عین اینكه ضعیف و مستضعف بودند اگر امكانات نمی داشتند كه خدا اینها را معذّب نمی كرد. می خواهد بگوید كه شما چرا به گروه اهل ایمان نپیوستید؟ چرا دعوت انبیا را نپذیرفتید؟ انبیا كه برای خیر دنیا و آخرت شما آمده بودند.

حالا كه شما به گروه اهل ایمان نپیوستید و همان دنباله ی مستكبرین را گرفتید عذابی مثل عذاب آنها را هم باید بچشید. - معنای مستضعف با ضعیف یكی است؟ استاد: بله، اینجا یكی است، برای اینكه نقطه ی مقابل ضعیف و مستضعف هردو یكی است. اینجا هم كلمه ی استكبار نقطه ی مقابل «ضعیف» آمده. آنجا كه می گوید مستضعف، روی علت ضعیف بودن تكیه كرده. - یعنی به ضعف كشیده شده. استاد: یعنی ذلیل كرده شده. - خود استكبار هم كه فرمودید. . . استاد: بله، خود استكبار هم قرینه است، آنجا كه می گوید: فَقالَ اَلضُّعَفاءُ لِلَّذِینَ اِسْتَكْبَرُوا. كما اینكه در بعضی جاها راجع به مستكبرینیَتَكَبَّرُونَ به كار برده. آیه ی معروف، آیه ی 97 از سوره ی نساء (این دیگر خیلی صراحت دارد) : إِنَّ اَلَّذِینَ تَوَفّاهُمُ اَلْمَلائِكَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ . گروهی را ملائكه می آیند تحویل می گیرند در حالی كه «خود» به «خود» ظلم كرده اند. قرآن اینها را ظالم به نفس می شمارد، یعنی خودشان مقصر خودشانند، خودشان مسئول خودشان هستند. قالُوا فِیمَ كُنْتُمْ . ملائكه وقتی می آیند، می بینند اینها پرونده و وضع بدی دارند، می گویند در چه وضعی بسر می بردید؟ اینها فوراً وضع دنیای خودشان را می گویند، می خواهند آن را عذر بیاورند، عذر مشروعی: قالُوا كُنّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی اَلْأَرْضِ ما مردمِ مستضعف بیچاره ای بودیم و در مقابل یك قوم مستكبر و استضعافگر بودیم، به این وضع درآمدیم. كاری از ما ساخته نبود، چه از ما برمی آمد؟ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اَللّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِیها. آیا این قدر هم از شما ساخته نبود كه از این سرزمین فرار كنید و ایمان خودتان و خودتان را نجات بدهید؟ (این حد اقلّی است كه ملائكه به اینها یادآوری می كنند) برای اینكه صدها مستضعف دیگر مثل شما بودند، لااقل فرار كردند، هجرت كردند. هجرت كه از شما ساخته بود، چرا هجرت نكردید؟ جهاد با آنها از شما ساخته نبود زیرا زورتان به آنها نمی رسید، فرارِ از آنها كه از شما ساخته بود. فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِیراً [3]. `إِلاَّ اَلْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ اَلرِّجالِ وَ اَلنِّساءِ وَ اَلْوِلْدانِ [جایگاه آنها جهنم است و بد سرنوشتی است ] مگر گروهی از مردان (مثل مردان پیر و از پا افتاده كه قدرت هجرت هم ندارند) و زنان (كه اینها پای فرار هم ندارند) و بچه های كوچك، كه بعد تفسیر می كند: لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً [4]نه قدرت دارند كه فكری بكنند و نقشه ای بكشند (یعنی قدرت این تدبیر را ندارند كه بتوانند فكری برای نجات خودشان بكنند) و نه راهی بلدند، نمی دانند كه اگر بخواهند بروند كجا باید بروند. ولی شما كه امكان مهاجرت برایتان بود، چرا مهاجرت نكردید؟

---