نكته ی سوم- كه این نكته هم خیلی جالب است- این است كهفَاحْتَمَلَ اَلسَّیْلُ زَبَداً رابِیاًاین كف، روی آب را می گیرد و می پوشاند به طوری كه اگر آدم جاهل بیاید نگاه كند و از ماهیت قضیه خبر نداشته باشد [خیال می كند] كه فقط كف وجود دارد. معمولاً مردم می دانند ماهیت سیل چیست، و می دانند كه زیر كف آب است، و آب است كه دارد چنین خروشان می رود نه كف. ولی چشم ظاهربین كه به اعماق واقعیات نفوذ نداشته باشد می گوید جز كف چیزی نیست، آبی وجود ندارد، فقط كف وجود دارد. باطلها همیشه این گونه اند. همان طور كه نیروی حق را علیه خود حق به كار می برند و از خود نیرو ندارند، همین طور هم رو را گرفته اند به طوری كه اگر كسی اعماق جامعه را نظر نیندازد بلكه همان قلّه های شامخ را، آنهایی كه از رو دیده می شوند ببیند، می گوید كه هرچه هست باطل است. مثلاً اگر ما به قرن سیزدهم هجری ایران برویم اولین كسی كه چشممان به او می افتد ناصرالدین شاه یا اتابك است. زندگی او را می خوانیم. می گوییم بله، متأسفانه این جور بوده. در صورتی كه اگر همه ی مردم ناصرالدین شاه می بودند اصلاً ایران وجود نداشت. اگر همه ی مردم هارون الرشید بودند و ماهیت هارون الرشیدی می داشتند محال بود كه جامعه ی اسلامی باقی بماند.

یك هارون الرشید را ما می بینیم. در كنار این یك هارون الرشید هزارها افراد صالح هستند. هارون الرشید یعنی مجسمه ی ظلم و تجاوز به حقوق دیگران، مجسمه ی دروغ و حقه بازی و خدعه، مجسمه ی شهوترانی و بی عفتی و ناپاكی. آیا اگر همان وقت ما به تمام شهرها و روستاهای كشورهای اسلامی می رفتیم و به همه ی خانه ها پا می گذاشتیم هرچه كه می دیدیم هارون الرشید می دیدیم؟ یعنی همه ی مردم را با روحیه ی هارون الرشیدی می دیدیم؟ هرچه كشاورز بود یك هارون الرشید كوچك بود كه داشت كشاورزی می كرد؟ هرچه كارگر بود یك هارون الرشید بود كه داشت كارگری می كرد؟ صاحب هر حرفه و فنّی و هر صنعتگری، هر نجاری، هر آهنگری، هر كشتی سازی و هر بازرگانی یك هارون الرشید بود و ما فقط شخصیتها را باید ملاك تاریخ قرار بدهیم؟ چون هارون الرشید بوده پس همه ی مردم هم هارون الرشیدهای كوچك و هارون الرشید در معیارهای كوچك بودند؟ همه به همدیگر دروغ می گفتند، همه به همدیگر خیانت می كردند، همه بی عفتی می كردند، همه بی تقوا بودند؟ یا واقعاً این طور نبوده. هارون الرشید از صدقه ی سر آن اشخاص می توانسته چنین باشد؛ از صداقت، امانت، درستی و حقیقت میلیونها انسان زندگی می كرده است. ده هزار نفر هم هارون الرشید بود و كس و كارهایش، ولی این امر نباید معیار این باشد كه بنابراین شر بر خیر غلبه داشته و هرچه بوده شر بوده است. اگر اینچنین می بود واقعاً همه ی انسانها از انسانیت خود بدر رفته بودند، او به دلیل ظالم بودنش و این به دلیل مظلوم بودنش، و محال بود جامعه باقی بماند. در منطق قرآن هر وقت جامعه ای این طور شده هلاك شده و از بین رفته است. عرض كردیم، جامعه ها ممكن است بیمار باشند یعنی سلامت را در حد تعادل نداشته باشند- كه ندارند- ولی فرق است میان آنكه آنقدر بیماری بر آن مسلط باشد كه قهراً محكوم به مرگ است، و اینكه سلامت را به نحو كامل ندارد. جنگ حق و باطل در جامعه ها برای اعاده ی سلامت به نحو كامل است؛ یعنی آن ظلمها، شرها، دروغها، فسادها و فحشاها را باید از بین برد، نه به دلیلِ بودن اینها ما یك عینك بدبینی به چشم خودمان بزنیم و بگوییم اصلاً در زمان نمی تواند خیری وجود داشته باشد. این یك آیه.