می گوید] پیغمبر ما، عزیزما! در كارها با مسلمین مشورت كن. عجبا! پیغمبر است، نیازی به مشورت ندارد. رهبری مشورت می كند كه نیاز به مشورت دارد. او نیاز به امر مشورت ندارد ولی برای اینكه این اصل را پایه گذاری نكند كه بعدها هركس كه حاكم و رهبر شد، [بگویند او] مافوق دیگران است، او فقط باید دستور بدهد دیگران باید عمل كنند و مشورت معنی ندارد، [لهذا مشورت می كرد] . علی هم مشورت می كرد، پیغمبر هم مشورت می كرد. آنها نیازی به مشورت نداشتند ولی مشورت می كردند برای اینكه اولاً دیگران یاد بگیرند، و ثانیاً مشورت كردن شخصیت دادن به همراهان و پیروان است. آن رهبری كه مشورت نكرده- ولو صددرصد هم یقین داشته باشد- تصمیم می گیرد، اتباع او چه حس می كنند؟ می گویند پس معلوم می شود ما حكم ابزار را داریم، ابزاری بی روح و بی جان. ولی وقتی خود آنها را در جریان گذاشتید، روشن كردید و در تصمیم شریك نمودید، احساس شخصیت می كنند و در نتیجه بهتر پیروی می كنند. «وَ شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَی اَللّهِ. » ای پیغمبر! ولی كار مشورتت به آنجا نكشد كه مثل آدمهای دودل باشی؛ قبل از اینكه تصمیم بگیری مشورت كن، ولی رهبر همین قدر كه تصمیم گرفت تصمیمش باید قاطع باشد. بعد از تصمیم یكی می گوید: اگر این جور كنیم چطور است؟ دیگری می گوید: آن جور كنیم چطور است؟ باید گفت: نه، دیگر تصمیم گرفتیم و كار تمام شد. قبل از تصمیم مشورت، بعد از تصمیم قاطعیت. همین قدر كه تصمیم گرفتی، به خدا توكل كن و كار خودت را شروع كن و از خدای متعال هم مدد بخواه.

این مطلب را كه عرض كردم به مناسبت بحث دعوت و تبلیغ بود كه یكی از اصول دعوت و تبلیغ، رفق و نرمش و ملایمت و پرهیز از هر گونه خشونت و اكراه و اجبار است. خود مسأله ی رهبری و مدیریت مسأله ی مستقلی در سیره ی نبوی است كه اگر بخواهیم یك سیره ی تحلیلی بیان كنیم یكی از مسائل آن روش پیغمبر اكرم در مدیریت و اداره ی جامعه است كه مقداری به تناسب عرض كردم كه پیغمبر اكرم در مدیریتشان چگونه بودند و علی علیه السلام هم همان طور، و به هر حال خود بحث روش پیغمبر در مدیریت بحث مستقلی است و ان شاء اللّه شاید در جلسه ی دیگری بحث خودم را درباره ی سیره ی نبوی ادامه بدهم و قسمتهای دیگری از سیره ی نبوی را از جمله در باب رهبری و مدیریت عرض كنم. فعلاً بحث ما در دعوت و تبلیغ است.