گفتیم كه عشق و محبت منحصر به عشق حیوانی جنسی و حیوانی نسلی نیست بلكه نوع دیگری از عشق و جاذبه هست كه در جوّی بالاتر قرار دارد و اساساً از محدوده ی ماده و مادیات بیرون است و از غریزه ای ماورای بقای نسل سرچشمه می گیرد، و در حقیقت فصل ممیّز جهان انسان و جهان حیوان است و آن عشق معنوی و انسانی است، عشق ورزیدن به فضایل و خوبیها و شیفتگی سجایای انسانی و جمال حقیقت.

و این عشق است كه در آیات بسیاری از قرآن با واژه ی «محبت» و احیاناً «وُدّ» یا «مودّت» از آن یاد شده است. این آیات در چند قسمت قرار گرفته اند:

1. آیاتی كه در وصف مؤمنان است و از دوستی و محبت عمیق آنان نسبت به حضرت حق یا نسبت به مؤمنان سخن گفته است:

وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ [2].

آنان كه ایمان آورده اند در دوستی خدا سخت ترند.

وَ اَلَّذِینَ تَبَوَّؤُا اَلدّارَ وَ اَلْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ [3].

و آنان كه پیش از مهاجران، در خانه (دارالهجرة، خانه ی مسلمانان) و در ایمان (خانه ی روحی و معنوی مسلمانان) جایگزین شده، مهاجرانی را كه به سوی ایشان می آیند دوست دارند و در دل خودشان از آنچه به آنها داده شده است احساس ناراحتی نمی كنند و آنها را بر خویش مقدم می دارند، هرچند خود نیازمند بوده باشند.

2. آیاتی كه از دوستی حضرت حق نسبت به مؤمنان سخن می گوید:

إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلتَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِینَ [4].

خدا دوست دارد توبه كنندگان و پاكیزگان را.

وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ [5].

خدا دوست دارد نیكوكاران را.

إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُتَّقِینَ [6].

خدا دوست دارد خود نگه داران را.

وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُطَّهِّرِینَ [7].

خدا دوست دارد پاكیزگان را.

إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُقْسِطِینَ [8].

خدا دوست دارد عدالت كنندگان را.

3. آیاتی كه متضمن دوستیهای دوطرفی و محبتهای متبادل است: دوستی حضرت حق نسبت به مؤمنین و دوستی مؤمنان نسبت به حضرت حق و دوستی مؤمنین یكدیگر را:

قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْكُمُ اَللّهُ وَ یَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ [9].

بگو اگر دوست دارید خدا را، از من پیروی كنید تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را برایتان ببخشاید.

فَسَوْفَ یَأْتِی اَللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ [10].

خدا بیاورد قومی را كه دوستشان دارد و آنها او را دوست دارند.

محبت مؤمنان نسبت به یكدیگر:

إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ اَلرَّحْمنُ وُدًّا [11].

آنان كه ایمان آورده اند و شایسته ها انجام داده اند، خداوند بخشایشگر برایشان دوستی قرار می دهد.

وَ جَعَلَ بَیْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً [12].

در میان شما با همسرانتان دوستی قرار داد و مهر افكند.

و همین علاقه و محبت است كه ابراهیم برای ذرّیّه اش خواست [13]و پیغمبر خاتم نیز به دستور خداوند برای خویشانش طلب كرد [14] و آنچنان كه از روایات برمی آید، روح و جوهر دین غیر از محبت چیزی نیست.

بُرَیْد عِجلی می گوید:

«در محضر امام باقر علیه السلام بودم. مسافری از خراسان كه آن راه دور را پیاده طی كرده بود به حضور امام شرفیاب شد. پاهایش را كه از كفش درآورد شكافته شده و ترك برداشته بود. گفت: به خدا سوگند من را نیاورد از آنجا كه آمدم مگر دوستی شما اهل البیت. امام فرمود: به خدا قسم اگر سنگی ما را دوست بدارد، خداوند آن را با ما محشور كند و قرین گرداند «وَ هَلِ الدّینُ اِلاَّ الْحُبُّ» آیا دین چیزی غیر از دوستی است؟ » [15] مردی به امام صادق علیه السلام گفت: ما فرزندانمان را به نام شما و پدرانتان اسم می گذاریم. آیا این كار، ما را سودی دارد؟ حضرت فرمودند: آری به خدا قسم «وَ هَلِ الدّینُ اِلاَّ الْحُبُّ» مگر دین چیزی غیر از دوستی است؟ سپس به آیه ی شریفه ی: «إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْكُمُ اَللّهُ » استشهاد فرمود [16] اساساً علاقه و محبت است كه اطاعت آور است. عاشق را آن یارا نباشد كه از خواست معشوق سربپیچد. ما این را خود با چشم می بینیم كه جوانك عاشق در مقابل معشوقه و دلباخته اش از همه چیز می گذرد و همه چیز را فدای او می سازد.

اطاعت و پرستش حضرت حق به نسبت محبت و عشقی است كه انسان به حضرت حق دارد، همچنانكه امام صادق علیه السلام فرمود:

خدا را نافرمانی كنی و اظهار دوستی او كنی؟ ! به جان خودم این رفتاری شگفت است. اگر دوستی ات راستین بود اطاعتش می كردی زیرا كه دوستدار، مطیع كسی است كه او را دوست دارد.

---