سید رضی شخصاً شیفته ی سخنان علی علیه السلام بوده است. او مردی ادیب و شاعر و سخن شناس بود. ثعالبی كه معاصر وی بوده درباره اش گفته است:

«او امروز شگفت ترین مردم عصر و شریفترین سادات عراق است و گذشته از اصالت نسب و حسب، به ادب روشن و فضل كامل آراسته شده است. . . او از همه ی شعرای آل ابیطالب برتر است بااینكه آل ابیطالب شاعر برجسته فراوان دارند. اگر بگویم در همه ی قریش شاعری به این پایه نرسیده است، دور از صواب نگفته ام. » [1] سید رضی به خاطر همین شیفتگی كه به ادب عموماً و به كلمات علی علیه السلام خصوصاً داشته است، بیشتر از زاویه ی فصاحت و بلاغت و ادب به سخنان مولی می نگریسته است، و به همین جهت در انتخاب آنها این خصوصیت را در نظر گرفته است؛ یعنی آن قسمتها بیشتر نظرش را جلب می كرده است كه از جنبه ی بلاغت برجستگی خاص داشته است، و از این رو نام مجموعه ی منتخب خویش را «نهج البلاغه» نهاده است، و به همین جهت نیز اهمیتی به ذكر مآخذ و مدارك نداده است، فقط در موارد معدودی به تناسب خاصی نام كتابی را می برد كه آن خطبه یا نامه در آنجا آمده است.

در یك مجموعه ی تاریخی و یا حدیثی، در درجه ی اول باید سند و مدرك مشخص باشد و گرنه اعتبار ندارد، ولی ارزش یك اثر ادبی در لطف و زیبایی و حلاوت و شیوایی آن است. در عین حال نمی توان گفت كه سید رضی از ارزش تاریخی و سایر ارزشهای این اثر شریف غافل و تنها متوجه ارزش ادبی آن بوده است.

خوشبختانه در عهدها و عصرهای متأخرتر افراد دیگری در پی گردآوری اسناد و مدارك نهج البلاغه برآمده اند و شاید از همه مشروحتر و جامعتر كتابی است به نام «نهج السعادة فی مستدرك نهج البلاغه» كه در حال حاضر به وسیله ی یكی از فضلای متتبع و ارزشمند شیعه ی عراق به نام محمد باقر محمودی درحال تكوین است. در این كتاب ذی قیمت مجموعه ی سخنان علی علیه السلام اعم از خطب، اوامر، كتب و رسائل، وصایا، ادعیه، كلمات قصار جمع آوری شده است. این كتاب شامل نهج البلاغه فعلی و قسمتهای علاوه ای است كه سید رضی آنها را انتخاب نكرده و یا در اختیارش نبوده است، و ظاهراً جز قسمتی از كلمات قصار، مدارك و مآخذ همه به دست آمده است. تاكنون چهار جلد از این كتاب چاپ و منتشر شده است.

این نكته نیز ناگفته نماند كه كار گردآوری مجموعه ای از سخنان علی علیه السلام منحصر به سید رضی نبوده است، افراد دیگری نیز كتابهایی با نامهای مختلف در این زمینه تألیف كرده اند. معروفترین آنها غرر و درر آمُدی است كه محقق جمال الدین خوانساری آن را به فارسی شرح كرده است و اخیراً به همت فاضل متتبع عالیقدر آقای میرجلال الدین محدث ارموی، از طرف دانشگاه تهران چاپ شده است. علی الجندی رئیس دانشكده ی علوم در دانشگاه قاهره در مقدمه ای كه بركتاب علی بن ابیطالب، شعره و حكمه نوشته است، چند كتاب و نسخه از این مجموعه ها نام می برد كه برخی از آنها به صورت خطی مانده است و هنوز چاپ نشده است، از این قرار:

1. دستور معالم الحكم ، از قضاعی صاحب الخطط. .

2. نثر اللئالی . این كتاب به وسیله ی یك مستشرق روسی در یك جلد ضخیم ترجمه و منتشر شده است. 3. حكم سیدنا علی علیه السلام، نسخه ی خطی در دارالكتب المصریة.

---