منطق نهج البلاغه در باب حق و عدالت بر این اساس است. اینك نمونه هایی در همین زمینه:

در خطبه ی 207 كه قبلاً قسمتی از آن را نقل كردیم چنین می فرماید:

اَمّا بَعْدُ فَقَدْ جَعَل اللّهُ لی عَلَیْكُمْ حَقّاً بِوِلایَةِ اَمْرِكُمْ وَلَكُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذی لی عَلَیْكُمْ، وَالْحَقُّ اَوْسَعُ الْاَشْیاءِ فِی التَّواصُفِ وَ اَضْیَقُها فِی التَّناصُفِ، لا یَجْری لِاَحَدٍ اِلاّ جَری عَلَیْهِ وَلا یَجْری عَلَیْهِ اِلاّ جَری لَهُ.

خداوند برای من به موجب اینكه ولیّ امر و حكمران شما هستم حقی بر شما قرار داده است و برای شما نیز بر من همان اندازه حق است كه از من بر شما. همانا حق برای گفتن، وسیعترین میدانها و برای عمل كردن و انصاف دادن، تنگترین میدانهاست. حق به سود كسی جریان نمی یابد مگر آنكه به زیان او نیز جاری می گردد و حقی از دیگران بر عهده اش ثابت می شود، و بر زیان كسی جاری نمی شود و كسی را متعهد نمی كند مگر اینكه به سود اونیز جاری می گردد و دیگران را درباره ی او متعهد می كند.

چنانكه ملاحظه می فرمایید، در این بیان همه ی سخن از خداست و حق و عدالت و تكلیف و وظیفه، اما نه به این شكل كه خداوند به بعضی از افراد مردم فقط حق اعطاء فرموده است و آنها را تنها در برابر خود مسؤول قرار داده است و برخی دیگر را از حقوق محروم كرده، آنان را در مقابل خودش و صاحبان حقوق، بی حد و نهایت مسؤول قرار داده است و در نتیجه عدالت و ظلم میان حاكم و محكوم مفهوم ندارد.

و هم در آن خطبه می فرماید:

وَ لَیْسَ امْرُؤٌ وَ اِنْ عَظُمَتْ فِی الْحَقِّ مَنْزِلَتُهُ وَ تَقَدَّمَتْ فِی الدّینِ فَضیلَتُهُ بِفَوْقِ اَنْ یُعانَ عَلی ما حَمَّلَهُ اللّهُ مِنْ حَقِّهِ، وَلاَ امْرُؤٌ وَ اِنْ صَغَّرَتْهُ النُّفوسُ وَاقْتَحَمَتْهُ الْعُیونُ بِدونِ اَنْ یُعینَ عَلی ذلِكَ اَوْ یُعانَ عَلَیْهِ.

هیچ كس (هر چند مقام و منزلتی بزرگ و سابقه ای درخشان در راه حق و خدمت به دین داشته باشد) در مقامی بالاتر از همكاری و كمك به او در ادای وظایفش نمی باشد، و هیچ كس هم (هر اندازه مردم او را كوچك بشمارند و چشمها او را خرد ببینند) در مقامی پایین تر از همكاری و كمك رساندن و كمك گرفتن نیست.

و نیز در همان خطبه می فرماید:

فَلا تُكَلِّمونی بِما تُكَلَّمُ بِهِ الْجَبابِرَةُ وَ لا تَتَحَفَّظوا مِنّی بِما یُتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ اَهْلِ الْبادِرَةِ، وَلاَ تُخالِطونی بِالْمُصانَعَةِ وَلا تَظُنّوا بِیَ اسْتِثْقالاً فی حَقٍّ قیلَ لی وَ لاَ الِْتماسَ اِعْظامٍ لِنَفْسی، فَاِنَّهُ مَنِ اسْتَثْقَلَ الْحَقَّ اَنْ یُقالَ لَهُ اَوِالْعَدْلَ اَنْ یُعْرَضَ عَلَیْهِ كانَ الْعَمَلُ بِهِما اَثْقَلَ عَلَیْهِ، فَلا تَكُفّوا عَنْ مَقالَةٍ بِحَقٍّ اَوْ مَشْوَرَةٍ بِعَدْلٍ.

با من آن سان كه با جباران و ستمگران سخن می گویند سخن نگویید؛ القاب پرطنطنه برایم به كار نبرید؛ آن ملاحظه كاری ها و موافقتهای مصلحتی كه در برابر مستبدان اظهار می دارند، در برابر من اظهار مدارید؛ با من به سبكسازشكاری معاشرت نكنید؛ گمان مبرید كه اگر به حق سخنی به من گفته شود بر من سنگین آید و یا از كسی بخواهم مرا تجلیل و تعظیم كند، كه هر كس شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او ناخوش و سنگین آید، عمل به حق و عدالت بر او سنگین تر است؛ پس، از سخن حق یا نظر عادلانه خودداری نكنید.