می دانیم كه در دین اسلام جهاد هست. جهاد در چند مورد است. یك مورد، جهاد ابتدایی است، یعنی جهاد بر مبنای اینكه اگر دیگران [غیرمسلمان باشند و] مخصوصاً اگر مشرك باشند، اسلام اجازه می دهد كه مسلمین ولو اینكه سابقه ی عداوت و دشمنی هم با آنها نداشته باشند به آنها حمله كنند برای از بین بردن شرك.

شرط این نوع جهاد این است كه افراد مجاهد باید بالغ و عاقل و آزاد باشند، و انحصاراً بر مردها واجب است نه بر زنها. و در این نوع جهاد است كه اذن امام یا منصوب خاص امام شرط است. از نظر فقه شیعه این نوع جهاد جز در زمان حضور امام یا كسی كه شخصاً از ناحیه ی امام منصوب شده باشد جایز نیست؛ یعنی از نظر فقه شیعه الآن یك نفر حاكم شرعی هم مجاز نیست كه دست به اینچنین جنگ ابتدایی بزند.

مورد دوم جهاد آن جایی است كه حوزه ی اسلام مورد حمله ی دشمن قرار گرفته؛ یعنی جنبه ی دفاع دارد، به این معنا كه دشمن یا قصد دارد بر بلاد اسلامی استیلا پیدا كند و همه یا قسمتی از سرزمینهای اسلامی را اشغال كند، یا قصد استیلای بر زمینها را ندارد، قصد استیلای بر افراد را دارد و می خواهد بیاید یك عده افراد را اسیر كند و ببرد، یا حمله كرده و می خواهد اموال مسلمین را به شكلی برباید (یا به شكل شبیخون زدن یا به شكلی كه امروز می آیند منابع و معادن و غیره را می برند كه به زور می خواهند بگیرند و ببرند) و یا می خواهد به حریم و حرم مسلمین، به نوامیسمسلمین، به اولاد و ذرّیه ی مسلمین تجاوز كند. بالأخره اگر چیزی از مال یا جان یا سرزمین و یا اموری كه برای مسلمین محترم است مورد حمله ی دشمن قرار گیرد، در اینجا بر عموم مسلمین اعمّ از زن و مرد و آزاد و غیر آزاد واجب است كه در این جهاد شركت كنند [1]، و در این جهاد اذن امام یا منصوب از ناحیه ی امام شرط نیست.

آنچه كه عرض می كنم عین عبارت فقهاست، عبارت محقّق و شهید ثانی است كه من دارم برای شما ترجمه اش را می گویم.

محقّق كتابی دارد به نام «شرایع» كه از متون مسلّمه ی فقه شیعه است و شهید ثانی آن را شرح كرده به نام «مسالك الاَفهام» كه بسیار شرح خوبی است، و شهید ثانی هم از اكابر و بزرگان تقریباً درجه ی اول فقهای شیعه است.

در این مورد می گویند كه اجازه ی امام شرط نیست. تقریباً نظیر همین وضعی كه الآن بالفعل اسرائیل به وجود آورده كه سرزمین مسلمین را اشغال كرده است. در اینجا بر مسلمین اعمّ از زن و مرد، آزاد و غیر آزاد، و دور و نزدیك واجب است كه در این جهاد كه اسمش دفاع است شركت كنند، و هیچ موقوف به اذن امام نیست.

عرض كردیم «اعمّ از دور و نزدیك» . می گویند: «وَلا یَخْتَصُّ بِمَنْ قَصَدوهُ مِنَ الْمُسْلِمینَ بَلْ یَجِبُ عَلی مَنْ عَلِمَ بِالْحالِ النُّهوضُ اِذا لَمْ یَعْلَمْ قُدْرَةَ الْمَقْصودینَ عَلَی الْمُقاوَمَةِ» [2]. می گوید: [این جهاد] اختصاص ندارد به افرادی كه خود آنها مورد تجاوز قرار گرفته اند (سرزمینشان، مالشان، جانشان، ناموسشان) بلكه بر هر مسلمانی كه اطلاع پیدا كند واجب است مگر اینكه بداند كه آنها خودشان كافی هستند، خودشان دفاع می كنند، یعنی قدرت دشمن ضعیف است و قدرت آنها قوی است و نیازی ندارند، والاّ اگر بداند نیاز به وجود او هست واجب است، و هرچه كه نزدیكتر به آنها باشند واجبتر است یعنی وجوب مؤكَّد می شود.

نوع سوم هم نظیر جهاد است ولی جهاد عمومی نیست؛ جهاد خصوصی است و احكامش با جهادهای عمومی فرق می كند. جهاد عمومی یك احكام خاصی دارد، از جمله اینكه هركس كه در این جهاد كشته شود شهید است و غسل ندارد. كسی كه در جهاد رسمی كشته می شود او را با همان لباسش و بدون غسل با همان خونها دفن 61می كنند.

قسم سوم را هم اصطلاحاً «جهاد» می گویند اما جهادی كه همه ی احكامش مثل جهاد نیست، اجرش مثل اجر جهاد است، فردش شهید است؛ و آن این است كه اگر فردی در قلمرو اسلام نباشد، در قلمرو كفار باشد و آن محیطی كه او در قلمرو آن است مورد هجوم یك دسته ی دیگر از كفار قرار بگیرد به طوری كه خطر تلف شدن او نیز كه در میان آنهاست وجود داشته باشد (مثلاً فردی در فرانسه است، بین آلمان و فرانسه جنگ در می گیرد) ، یك آدمی كه اساساً جزء آنها نیست در اینجا چه وظیفه ای دارد؟ وظیفه دارد كه جان خودش را به هر شكل هست حفظ كند، و اگر بداند كه حفظ جانش موقوف به این است كه عملاً باید وارد جنگ شود و اگر نشود جانش در خطر است، نه برای همدردی با آن محیطی كه در آنجا هست بلكه برای حفظ جان خودش باید بجنگد، و اگر كشته شد اجرش مانند اجر شهید است. كما اینكه موارد دیگری هم داریم كه در اسلام اینها را نیز شهید و مانند مجاهد می نامند اگرچه حكم شهید را ندارند در اینكه با همان لباسشان و بدون غسل دفنشان كنند و بعضی احكام دیگر. از جمله ی این موارد این است كه كسی مورد حمله ی دشمن قرار بگیرد كه قصد جانش یا قصد مالش و یا قصد ناموسش را دارد، ولو اینكه آن دشمن مسلمان باشد. مثلاً انسان در خانه ی خودش خوابیده، یك دزد (حتی دزدی كه مسلمان است و ممكن است از آن دزدهای- به قول حاجی كلباسی- نماز شب خوان هم باشد [3]، ولی به هر حال دزد است) آمده و حمله كرده به این خانه و می خواهد مال او را ببرد. آیا در اینجا انسان می تواند از مال خودش دفاع كند؟ بله.

می گویید احتمال كشته شدن هم هست. ولو انسان صدی ده احتمال بدهد، حفظ جان در صدی ده احتمال هم واجب است. اما در اینجا چون مقام دفاع از مال است، تا حدود صدی پنجاه هم می تواند جلو برود. اما اگر خطرِ غیر مال مثل ناموس یا جان در كار باشد، با صددرصد یقین به اینكه كشته می شود هم باید قیام كند، باید دفاع كند، باید بجنگد و نباید بگوید خوب، او قصد كشتن مرا دارد، من چكار بكنم؟ نه، او قصد كشتن دارد، بر تو واجب است كه او را قبلاً بكشی؛ یعنی باید مقاوم باشی نه اینكه بگویی او كه می خواهد بكشد، من دیگر چرا دست به كاری بزنم، من چرا شركت كنم؟ !

---