بسم اللّه الرحمن الرحیم مسأله ی صلح امام حسن، هم در قدیم مورد سؤال و پرسش بوده [1]و هم در زمانهای بعد، و بالخصوص در زمان ما بیشتر این مسأله مورد سؤال و پرسش است كه چگونه شد امام حسن علیه السلام با معاویه صلح كرد؟ مخصوصاً كه مقایسه ای به عمل می آید میان صلح امام حسن با معاویه و جنگیدن امام حسین با یزید و تسلیم نشدن او به یزید و ابن زیاد. به نظر می رسد برای كسانی كه زیاد در عمق مطلب دقت نمی كنند این دو روش متناقض است، و لهذا برخی گفته اند اساساً امام حسن و امام حسین دو روحیه ی مختلف داشته اند و امام حسن طبعاً و جنساً صلح طلب بود برخلاف امام حسین كه مردی شورشی و جنگی بود. بحث ما این است كه آیا اینكه امام حسن قرارداد صلح با معاویه امضا كرد و امام حسین به هیچ وجه حاضر به صلح و تسلیم نشد، ناشی از دو روحیه ی مختلف است كه اگر فرض كنیم در موقع امام حسن امام حسین قرار گرفته بود و به جای امام حسن امام حسین می بود، سرنوشت چیز دیگری می بود و امام حسین تا قطره ی آخر خونش می جنگید، و همین طور اگر در كربلا به جای امام حسین امام حسن می بود جنگی واقع نمی شد و مطلب به شكلی خاتمه می یافت؟ یا این مربوط به شرایط مختلف است؛ شرایط در زمان امام حسن یك جور ایجاب می كرد و در زمان امام حسین جور دیگری. برای اینكه راجع به شرایط مختلف بحث كنیم باید مبحثی را مطرح نماییم، و معمولاً كسانی كه بحث كرده اند وارد همین مبحث شده اند كه شرایط زمان امام حسن با شرایط زمان امام حسین اختلاف داشت و واقعاً مصلحت اندیشی در زمان امام حسن آنچنان ایجاب می كرد و مصلحت اندیشی در زمان امام حسین اینچنین. البته ما هم این مطلب را قبول داریم و بعد هم روی آن بحث می كنیم ولی قبل از آنكه این مطلب را بحث كنیم یك بحث اساسی راجع به دستور اسلام در موضوع جهاد لازم است، چون هر دو بر می گردد به مسأله ی جهاد: امام حسن متاركه كرد و صلح نمود و امام حسین متاركه نكرد و صلح ننمود و جنگید. پس ما كلیات اسلام در باب جهاد را بیان می كنیم- كه ندیده ایم كسانی كه در باب صلح امام حسن بحث كرده اند این جهات را وارد شده باشند- بعد وارد این مسأله می شویم كه صلح امام حسن روی چه حسابی بوده و جنگ امام حسین روی چه حسابی؟

---

[1] در زمان خود امام حسن برخی اعتراض می كردند، و در زمان ائمه ی بعد نیز این مسأله مورد سؤال بوده است.