انقلاب آگاهانه می تواند ماهیتهای مختلف داشته باشد. اتفاقاً در قضایای امام حسین، عوامل زیادی مؤثر است كه این عوامل سبب شده است كه نهضت امام حسین یك نهضت چندماهیتی باشد نه تك ماهیتی. یكی از تفاوتهایی كه میان پدیده های اجتماعی و پدیده های طبیعی هست این است كه پدیده ی طبیعی باید تك ماهیتی باشد، نمی تواند چندماهیتی باشد. یك فلز در آنِ واحد نمی تواند كه هم ماهیت طلا را داشته باشد و هم ماهیت مس را. ولی پدیده های اجتماعی می توانند در آن واحد چندماهیتی باشند. خود انسان یك اعجوبه ای است كه در آنِ واحد می تواند چندماهیتی باشد.

اینكه سارتر و دیگران گفته اند كه انسان وجودش بر ماهیتش تقدم دارد، این مقدارش درست است. نه به تعبیری كه آنها می گویند درست است، یك چیز علاوه ای هم در اینجا هست و آن اینكه انسان در آن واحد می تواند چند ماهیت داشته باشد؛ می تواند ماهیت فرشته داشته باشد، در همان حال ماهیت خوك هم داشته باشد، در همان حال ماهیت پلنگ هم داشته باشد كه این، داستان عظیمی است در فرهنگ و معارف اسلامی.

پدیده ی اجتماعی می تواند چندماهیتی باشد. اتفاقاً قیام امام حسین از آن پدیده های چندماهیتی است، چون عوامل مختلف در آن اثر داشته است. مثلاً یك نهضت می تواند ماهیت عكس العملی داشته باشد یعنی صرفاً عكس العمل باشد، و می تواند ماهیت آغازگری داشته باشد. اگر یك نهضت ماهیت عكس العملی داشتهباشد، می تواند یك عكس العمل منفی باشد در مقابل یك جریان، و می تواند یك عكس العمل مثبت باشد در مقابل جریان دیگر. همه ی اینها در نهضت امام حسین وجود دارد. این است كه این نهضت یك نهضت چندماهیتی شده است، چطور؟