علمای اسلامی برای امر به معروف و نهی از منكر مراتب و درجات و همچنین اقسامی قائل شده اند. [در مرحله ی اول گفته اند باید شخص از منكر] [1]تنفّر و انزجار داشته باشد، یعنی باید ریشه ای در روح و قلب و ضمیرش داشته باشد. و در مرحله ی بعد گفته اند اولین درجه و مرتبه ی نهی از منكر هَجر و اِعراض است؛ یعنی وقتی شما فرد یا افرادی را می بینید كه مرتكب منكراتی می شوند، مرتكب كارهای زشتی می شوند، به عنوان مبارزه با او (نه مبارزه با شخص او بلكه مبارزه با كار زشت او) و برای اینكه او را از كار زشتش بازدارید، از او اعراض می كنید، وی را مورد هجر قرار می دهید، یعنی با او قطع رابطه می كنید.

به عنوان مثال، شخصی رفیق و دوست شماست، با یكدیگر صمیمی و محشور و معاشر هستید، روابطتان با یكدیگر دوستانه است، رفت و آمد دارید، با هم گرم می گیرید، مسافرت می روید، میانتان هدایایی مبادله می شود. یك وقت اطلاع پیدا می كنید كه همین رفیق و دوست صمیمی شما دچار فلان عمل زشت شده است، فلان كار زشت را مرتكب می شود، فلان گناه قطعی و مسلّم را مرتكب می شود. یكی از درجات و مراتب امر به معروف و نهی از منكر و در واقع یكی از اقسام تنبیه كه در مواردی باید اجرا شود این است كه شما نسبت به او سردی نشان دهید، بی اعتنایی كنید و آن صمیمیتی را كه سابقاً به او نشان می دادید بعد از این نشان ندهید. این خود، نوعی تنبیه است. البته انسان باید در باب امر به معروف و نهی از منكر منطق به كار ببرد، عمل او منطبق با منطق باشد. این در موردی است كه اگر شما با آن شخصی كه با او صمیمیت دارید قطع رابطه كنید و نسبت به او سردی نشان دهید، این عمل شما نسبت به او تنبیه باشد و تنبیه تلقی شود؛ یعنی تحت یك زجر و شكنجه ی روحی قرار گیرد و این عمل شما در جلوگیری از كار بد او تأثیر داشته باشد، و الاّ مواردی هم هست كه كسی، فرزند شما، دوست شما، جوانی، مبتلا به عادت زشتی شده است و رابطه ی او با شما روی عادتی است كه از گذشته داشته است. چه بسا از اینكه شما با او قطع رابطه كنید استقبال می كند تا او هم با شما قطع رابطه كند و آزادتر دنبال منكرات و كارهای زشت برود. در اینجا قطع رابطه ی شما با او نه تنها اثر تنبیهی ندارد بلكه اثر تشویقی نیز دارد، یعنی او را بیشتر در كار خود آزاد می گذارید و عملاً به آن كار تشویق می كنید. در چنین مواردی این كار درست نیست. پس اینكه علما می گویند یكی از درجات امر به معروف و نهی از منكر اعراض و هجر است، در موردی است كه كار شما اثر بگذارد و اثر آن هم تنبیه طرف باشد.

البته اعراض و هجر دیگری نیز هست كه نهی از منكر نیست و عنوان دیگری دارد:

شما با خانواده ای محشور بوده اید، رابطه ی دوستی و احیاناً خویشاوندی داشته اید، می بینید این خانواده فاسد شده است. به خاطر حفظ خود و خانواده تان (برای اینكه معاشرت با بیمار، بیماری می آورد: «می رود از سینه ها در سینه ها/از ره پنهان صلاح و كینه ها» افراد به طور مخفی در یكدیگر اثر می گذارند) و برای اینكه عادت زشت آنها در خانواده ی شما سرایت نكند، با آنها قطع رابطه می كنید. حساب این مورد از موارد دیگر جداست.

پس در مواردی كه انسان خود بهتر تشخیص می دهد، در مواردی كه انسانی دچار عادت زشتی شده است كه اگر شما دوستی خود را با او ادامه دهید به منزله ی تشویق اوست ولی اگر با او قطع رابطه كنید زجر روحی می كشد و تنبیه می شود، قطعاً بر شما واجب است كه با این شخص قطع رابطه كنید، از او اعراض كنید. این یك درجه است.

---