این اختلاف و تعارض ظاهری سیرت، به كمك بیاناتی كه از پیشوایان دین رسیده، برای ما روشن می كند از نظر اسلام در باب معیشت و لوازم زندگی چیزهایی است كه اصول ثابت و تغییرناپذیر به شمار می روند و چیزهایی است كه این طور نیست.

یك اصل ثابت و تغییرناپذیر این است كه یك نفر مسلمان باید زندگی خود را از زندگی عمومی جدا نداند، باید زندگی خود را با زندگی عموم تطبیق دهد. معنی ندارد درحالی كه عموم مردم در بدبختی زندگی می كنند عده ی دیگر با مستمسك قرار دادن «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اَللّهِ اَلَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ اَلطَّیِّباتِ مِنَ اَلرِّزْقِ» [1]در دریای نعمت غوطه ور بشوند هرچند فرض كنیم كه از راه حلال به چنگ آورده باشند.

خود امام صادق سلام اللّه علیه كه به اقتضای زمان، زندگی را بر خاندان خود توسعه داده بود، یك وقت اتفاق افتاد كه نرخ خواربار ترقی كرد و قحط و غلا پدید آمد. به خادم خود فرمود چقدر آذوقه و گندم ذخیره موجود داریم؟ عرض كرد: زیاد داریم، تا چند ماه ما را بس است. فرمود همه ی آنها را ببر و در بازار به مردم بفروش. گفت اگر بفروشم دیگر نخواهم توانست گندمی تهیه كنم. فرمود لازم نیست، بعد مثل سایر مردم روز به روز از نانوایی تهیه خواهیم كرد، و دستور داد از آن به بعد خادم نانی كه تهیه می كند نصف جو و نصف گندم باشد، یعنی از همان نانی باشد كه اكثر مردم استفاده می كردند. فرمود: من تمكن دارم به فرزندان خودم در این سختی و تنگدستی نان گندم بدهم، اما دوست دارم خداوند ببیند من با مردم مواسات می كنم.

اصل ثابت و تغییرناپذیر دیگری كه در همه حال و همه ی زمانها پسندیده است، زهد به معنی عزت نفس و مناعت طبع و بلندنظری است كه انسان در همه حال و همه ی زمانها خوب است نسبت به امور مادی بی اعتنا باشد، دین را به دنیا، و فضیلت و اخلاق را به پول و مقام نفروشد، به امور مادی به چشم وسیله نگاه كند نه به چشم هدف و مقصد.

اما سایر امور كه مربوط به توسعه و تضییق و بود و نبود وسایل زندگی است یك امر ثابت و تغییرناپذیری نیست. ممكن است در زمانی تكلیف جوری اقتضا كند و در زمانی دیگر جور دیگر، همان طوری كه رسول خدا و علی مرتضی علیهما السلام طوری زندگی كردند و سایر ائمه علیهم السلام طور دیگر.

---