با این وصفی كه مسعودی نوشته است- كه دیگران هم غیر این ننوشته اند [1]- به نظر من قضیه ی ابو سلمه خیلی روشن است. ابو سلمه مردی بوده سیاسی نه- به تعبیر خود امام- شیعه و طرفدار امام جعفر صادق. به عللی كه بر ما مخفی نیست، یك مرتبه سیاستش از اینكه به نفع آل عباس كار كند تغییر می كند. هر كسی را هم كه نمی شد [برای خلافت معرفی كرد، زیرا] مردم قبول نمی كردند، از حدود خاندان پیغمبر نباید خارج باشد، یك كسی باید باشد كه مورد قبول مردم باشد، از آل عباس هم كه نمی خواست باشد، غیر از آل ابی طالب كسی نیست، در آل ابی طالب هم دو شخصیت مبرّز پیدا كرده بود: عبد اللّه بن محض و حضرت صادق. سیاست مآبانه یك نامه را به هر دو نفر نوشت كه تیرش به هر جا اصابت كرد از آنجا استفاده كند. بنابراین در كار ابو سلمه هیچ مسأله ی دین و خلوص مطرح نبوده، می خواسته یك كسی را ابزار قرار دهد؛ و بعلاوه این كار، كاری نبوده كه به نتیجه برسد، و دلیلش هم این است كه هنوز جواب آن نامه نیامده بود كه خود ابو سلمه از میان رفت و غائله به كلی خوابید. تعجب می كنم، برخی كه ادعای تاریخ شناسی هم دارند- شنیده ام- می گویند چرا امام جعفر صادق وقتی كه ابو سلمه ی خلاّل به او نامه می نویسد قبول نمی كند؟ اینجا كه هیچ شرایط فراهم نبود، نه شرایط معنوی كه افرادی با خلوص نیت پیشنهادی كرده باشند، و نه شرایط ظاهری كه امكاناتی فراهم باشد.

چون در اینجا از عبد اللّه محض نام بردیم و در مقدمه ی سخن نیز عرض كردیم كه حضرت صادق در ابتدا با بنی العباس همكاری نكرد یا خودش قیام نكرد، لازم است جریان دیگری را نقل كنیم كه [نشان می دهد] از ابتدا امام صادق چه رویی به نهضتهای ضد اموی نشان داد؟ در اینجا ما از كتاب أبو الفرج اصفهانی استفاده می كنیم، بازهم از باب اینكه تا آنجا كه من گشته ام كسی بهتر و مفصلتر از او نقل نكرده، و أبو الفرج نیز یك مورخ اموی سنی است. به او «اصفهانی» می گویند از باب اینكه ساكن اصفهان بوده، ولی اصلاً اصفهانی نیست، اصلاً اموی است، و با اینكه اموی است یك مورخ سنی بی طرف است. شیخ مفید در كتاب ارشاد از همین أبو الفرج نقل می كند نه از روایات اهل تشیع.

---