مسأله ای است كه اخیراً كشف شده و آن این است: مردی است در تاریخ اسلام به
نام «جابر بن حیّان» كه احیاناً به او «جابر بن حیّان صوفی» می گویند؛ او هم یكی از
عجایب است. ابن الندیم در الفهرست
[1]جابر بن حیّان را یاد كرده و در حدود
صد و پنجاه كتاب به او نسبت می دهد كه بیشتر این كتابها در علوم عقلی است، و به قول
آن روز در كیمیاست (در شیمی است) ، در صنعت است، در خواص طبایع اشیاء است،
و امروز او را پدر شیمی دنیا می نامند. ظاهراً ابن النّدیم می گوید او از شاگردان امام
جعفر صادق است.
ابن خلّكان
[2]نیز كه او هم سنی است از جابر بن حیّان نام می برد و می گوید:
كیمیاوی و شیمیدان و شاگرد امام صادق بود. و دیگران نیز همین طور نقل كرده اند. و
این علوم قبل از جابر بن حیّان هیچ سابقه ای در دنیای اسلام نداشته، یك دفعه مردی به
نام «جابر بن حیّان» شاگرد امام صادق پیدا می شود و اینهمه رساله در این موضوعات
مختلف می نویسد كه بسیاری از آنها امروز ارزش علمی دارد. راجع به جابر بن حیّان
خیلی بحث كرده اند، مستشرقین معاصر خیلی بحث كرده اند، همین تقی زاده نیز خیلی
بحث كرده است. البته هنوز خیلی مجهولات راجع به جابر بن حیّان هست كه كشف
نشده است. حال، آنچه كه عجیب است این است كه در كتب خود شیعه اسمی از این
آدم نیامده، یعنی در كتب رجال شیعه (ابن النّدیم شاید شیعه باشد) ، در كتب فقها و
محدثین شیعه اسمی از این آدم نیست. یك چنین شاگرد مبرّزی امام صادق داشته كه
احدی نداشته است.
[1] . الفهرست ابن الندیم در فن خودش- كه كتابی است در كتابشناسی- از معتبرترین كتب دنیا شمرده
می شود. آنچنان محققانه در مورد كتابشناسی بحث كرده است كه امروز اروپایی ها برای این كتاب
فوق العاده ارزش قائل هستند. ابن الندیم در قرن چهارم هجری می زیسته است. او در این كتاب، كتابهای
دوره ی اسلامی و بعضی كتابهای غیر دوره ی اسلامی را (كتابهایی كه در زمان خودش وجود داشته) معرفی
می كند. اصلاً یك نابغه ای بوده. یك ورّاق و یك كتابفروش بوده ولی آن قدر فاضل و دانشمند بوده كه انسان
وقتی كتابش را می خواند حیرت می كند. من تمام این كتاب را از اول تا آخر خوانده ام. انواع خطوطی را كه
در زمان خودش رایج بوده، انواع زبانهای زمان خودش و نیز ریشه های زبانها را نشان می دهد.
[2] . قاضی ابن خلّكان در قرن ششم می زیسته است.