قانونی هست در طبیعت به نام قانون تضاد. حكما می گویند: «لو لا التّضادّ ما صحّ دوام الفیض عن المبدأ الجواد» اگر تضاد و تصادمهای حاصل از تضاد نبود فیض وجود از ناحیه ی ذات اقدس فیاض علی الاطلاق امكان دوام نداشت. زیرا درست است كه نوعی استعداد تكامل در هر موجود هست و اما این جهت هم در كار است كه هر موجودی در هر مرحله از مراحل مجهز است به وسائلی كه برای آن مرحله ی او لازم و مفید است، مثل قشری كه دور هسته ی یك میوه را گرفته، یا پوست تخم مرغ كه حافظ سفیده و زرده ی تخم مرغ است. این پوسته ها لازم و مفیدند اما برای هسته ای كه بخواهد هسته بماند و برای تخم مرغی كه بخواهد حالت تخم مرغی خود را حفظ كند. اما دانه و هسته ای كه می خواهد راه تكامل را بپیماید، می خواهد به صورت بوته و درخت درآید، یا آن تخم مرغی كه می خواهد تبدیل به جوجه و سپس مرغ بشود چاره ای نیست كه آن تعین و حصاری كه بر او احاطه كرده بشكند و خود را آزاد سازد:

این تعینها و حصارها و دیوارها در اثر تضادها و برخورد و تصادمهایی كه در طبیعت بین عوامل مختلف رخ می دهد می ریزد و به این وسیله و از این راه موانع از بین می رود و فیض حق دوام پیدا می كند.

شداید و سختیهاست كه قهرمان می آفریند، نبوغ می بخشد، باعث تهییج نیرو وبروز قدرت می گردد. شداید و سختیهاست كه نوابغ عظیم و نهضتهای بزرگ به دنیا تحویل داده است.