اینجا این سخن به میان می آید كه سایر ائمه چرا شهید شدند؟ آنها كه تاریخ نشان نمی دهد كه در مقابل دستگاههای جور زمان خودشان قیام كرده و شمشیر كشیده باشند. آنها كه ظاهر سیره شان نشان می دهد كه روششان با روش امام حسین متفاوت بوده است. بسیار خوب، امام حسین شهید شد، چرا امام حسن شهید بشود؟ چرا امام سجّاد شهید بشود؟ چرا امام باقر و امام صادق و امام كاظم شهید بشوند؟ و همین طور سایر ائمه.

جواب این است: اشتباه است اگر ما خیال كنیم روش سایر ائمه با روش امام حسین در این جهت اختلاف و تفاوت داشته است. برخی این طور خیال می كنند، می گویند:

در میان ائمه، امام حسین بنایش بر مبارزه با دستگاه جور زمان خود بود ولی سایر ائمه این اختلاف را داشتند كه مبارزه نمی كردند. اگر اینجور فكر كنیم سخت اشتباه كرده ایم. تاریخ خلافش را می گوید و قرائن و دلایل همه بر خلاف است. بله، اگر ما مطلب را جور دیگری تلقی كنیم، كه همین جور هم هست، هیچ وقت یك مسلمان واقعی، یك مؤمن واقعی- تا چه رسد به مقام مقدس امام- امكان ندارد كه با دستگاه ظلم و جور زمان خودش سازش كند و واقعاً بسازد، یعنی خودش را با آن منطبق كند، بلكه همیشه با آنها مبارزه می كند. تفاوت در این است كه شكل مبارزه فرق می كند.

یك وقت مبارزه علنی است، اعلان جنگ است، مبارزه ی با شمشیر است. این یك شكل مبارزه است. و یك وقت، مبارزه هست ولی نوع مبارزه فرق می كند. در این مبارزه هم كوبیدن طرف هست، لجن مال كردن طرف هست، منصرف كردن مردم از ناحیه ی او هست، علنی كردن باطل بودن او هست، جامعه را بر ضد او سوق دادن هست، ولی نه به صورت شمشیر كشیدن.

این است كه مقتضیات زمان در شكل مبارزه می تواند تأثیر بگذارد. هیچ وقت مقتضیات زمان در این جهت نمی تواند تأثیر داشته باشد كه در یك زمان سازش با ظلم جایز نباشد ولی در زمان دیگر سازش با ظلم جایز باشد. خیر، سازش با ظلم هیچ زمانی و در هیچ مكانی و به هیچ شكلی جایز نیست، اما شكل مبارزه ممكن است فرق كند. ممكن است مبارزه علنی باشد، ممكن است مخفیانه و زیر پرده و در استتار باشد.

تاریخ ائمه ی اطهار عموماً حكایت می كند كه همیشه در حال مبارزه بوده اند. اگر می گویند مبارزه ی در حال تقیّه، [مقصود سكون و بی تحركی نیست ] . «تقیّه» از ماده ی «وَقْی» است، مثل تقوا كه از ماده ی «وَقْی» است. تقیّه معنایش این است: در یك شكل مخفیانه ای، در یك حالت استتاری از خود دفاع كردن، و به عبارت دیگر سپر به كار بردن، هرچه بیشتر زدن و هرچه كمتر خوردن؛ نه دست از مبارزه برداشتن، حاشا و كَلاّ.

روی این حساب است كه ما می بینیم همه ی ائمه ی اطهار این افتخار را- آری این افتخار را- دارند كه در زمان خودشان با هیچ خلیفه ی جُوری سازش نكردند و همیشه در حال مبارزه بودند. شما امروز بعد از هزار و سیصد سال- و بیش از هزار و سیصدسال، یا برای بعضی از ائمه اندكی كمتر: هزار و دویست و پنجاه سال، هزار و دویست و شصت سال، هزار و دویست و هفتاد سال- می بینید خلفایی نظیر عبد الملك مروان (از قبل از عبد الملك مروان تا عبد الملك مروان، اولاد عبد الملك، پسر عموهای عبد الملك، بنی العباس، منصور دوانیقی، أبو العباس سفّاح، هارون الرشید، مأمون و متوكّل) از بدنام ترین افراد تاریخند. در میان ما شیعه ها كه قضیه بسیار روشن است؛ حتی در میان اهل تسنن، اینها لجن مال شده اند. چه كسی اینها را لجن مال كرده است؟ اگر مقاومت ائمه ی اطهار در مقابل اینها نبود، و اگر نبود كه آنها فسقها و انحرافهای آنان را برملا می كردند و غاصب بودن و نالایق بودن آنها را به مردم گوشزد می نمودند، آری اگر این موضوع نبود، امروز ما هارون و مخصوصاً مأمون را در ردیف قِدّیسین می شمردیم. اگر ائمه، باطن مأمون را آشكار نمی كردند و وی را معرفی كامل نمی نمودند، مسلّم او یكی از قهرمانان بزرگ علم و دین در دنیا تلقی می شد.

بحث ما در موجبات شهادت امام موسی بن جعفر علیهما السلام است. چرا موسی بن جعفر را شهید كردند؟ اولاً اینكه موسی بن جعفر شهید شده است از مسلّمات تاریخ است و هیچ كس انكار نمی كند. بنا بر معتبرترین و مشهورترین روایات، موسی بن جعفر علیه السلام چهار سال در كُنج سیاهچالهای زندان بسر برد و در زندان هم از دنیا رفت؛ و در زندان، مكرر به امام پیشنهاد شد كه یك معذرت خواهی و یك اعتراف زبانی از او بگیرند، و امام حاضر نشد. این متن تاریخ است.