جرجی زیدان یكی از كسانی است كه معتقد است ابتكار از فضل بن سهل بود، ولی همچنین معتقد است كه فضل بن سهل شیعی بود و روی اعتقاد به حضرت رضا چنین كاری را كرد. ولی این حرف هم حرف صحیح و درستی نیست [زیرا] با تواریخ تطبیق نمی كند. اگر فضل بن سهل آنچنان صمیمی می بود و واقعاً می خواست تشیع را بر تسنن پیروزی بدهد عكس العمل حضرت رضا در مقابل ولایتعهد اینجور نبود كه بود، و بلكه در روایات شیعه و در تواریخ شیعه زیاد آمده است كه حضرت رضا با فضل بن سهل سخت مخالف بود و بلكه بیشتر از آن كه با مأمون مخالف بود با فضل بن سهل مخالف بود و فضل بن سهل را یك خطر به شمار می آورد و گاهی به مأمون هم می گفت كه از این بترس، این و برادرش بسیار خطرناكند؛ و نیز دارد كه فضل بن سهل نیز علیه حضرت رضا خیلی سعایت می كرد.

پس تا اینجا ما دو احتمال ذكر كردیم: یكی اینكه ابتكار از مأمون بود و مأمون صمیمیت داشت به خاطر آن نذر و عهدی كه كرده بود، حال یا بعدها منحرف شد، كه شیخ صدوق و دیگران این نظر را قبول كرده اند، و یا به صمیمیت خودش تا آخر باقی ماند، كه بعضی از مستشرقین این طور عقیده دارند.

دوم اینكه اصلاً ابتكار از مأمون نبود، ابتكار از فضل بن سهل بود؛ كه برخی گفته اند فضل، شیعی و صمیمی بود، و بعضی می گویند نه، فضل سوء نیت خطرناكی داشت.