ما برای آشنایی دانشجویان محترم با مسائل علم اصول كلیاتی ذكر می كنیم ولی از ترتیبی كه اصولیون دارند پیروی نمی كنیم، بلكه ترتیب نوی كه خود آن را بهتر می دانیم به مطالب می دهیم.

قبلاً گفتیم كه علم اصول علم دستوری است، یعنی روش و راه استنباط صحیح احكام را از منابع اصلی به ما می آموزد. علیهذا مسائل علم اصول همه مربوط است به منابع چهارگانه ای كه در درس دوم شرح دادیم. از این رو مسائل علم اصول یا مربوط است به كتاب و یا به سنت (و یا به هر دو) و یا به اجماع و یا به عقل.

اكنون می گوییم احیاناً ممكن است در مواردی بر بخوریم به اینكه از هیچ یك از منابع چهارگانه نتوانیم حكم اسلامی را استنباط كنیم، یعنی راه استنباط بر ما مسدود باشد. در این موارد شارع اسلام سكوت نكرده است و یك سلسله قواعد و وظایف عملی- كه از آنها به «حكم ظاهری» می توانیم تعبیر كنیم- برای ما مقرر كرده است.

به دست آوردن وظیفه عملی ظاهری پس از مأیوس شدن از استنباط حكم واقعی نیز خود نیازمند به این است كه ما راه و روش و دستور استفاده از آن قواعد را بیاموزیم.

علیهذا علم اصول كه علم دستوری است دو قسمت می شود. یك قسمت آنعبارت است از دستور استنباط صحیح احكام شرعی واقعی از منابع مربوطه.

قسمت دیگر مربوط است به دستور صحیح استفاده از یك سلسله قواعد عملی در صورت یأس از استنباط. ما بخش اول را می توانیم «اصول استنباطیه» و بخش دوم را «اصول عملیه» بنامیم و نظر به اینكه اصول استنباطیه یا مربوط است به استنباط از كتاب و یا از سنت و یا اجماع و یا از عقل، مسائل اصول استنباطیه منقسم می شود به چهار مبحث. بحث خود را از مبحث كتاب آغاز می كنیم.