كلمه «فقه» و «تفقّه» در قرآن كریم و در احادیث، زیاد به كار برده شده است.

مفهوم این كلمه در همه جا همراه با تعمق و فهم عمیق است. در قرآن كریم آمده است:

فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ [1].

چرا از هر گروهی یك دسته كوچ نمی كنند تا در امر دین بصیرت كامل پیدا كنند و پس از بازگشتن، مردم خود را اعلام خطر نمایند، باشد كه از ناشایستها حذر نمایند.

در حدیث است كه رسول اكرم فرمود:

«مَنْ حَفَظَ عَلی اُمَّتی اَرْبَعینَ حَدیثاً بَعَثَهُ اللّهُ فَقیهاً عالِماً [2]» .

هركس چهل حدیث بر امت من حفظ كند خداوند او را فقیه و عالم محشور كند.

درست نمی دانیم كه علما و فضلای صحابه به عنوان «فقها» خوانده می شدند یا نه، ولی مسلّم است كه از زمان تابعین (شاگردان صحابه- كسانی كه پیغمبر را درك نكرده ولی صحابه را درك كرده اند) این عنوان بر عده ای اطلاق می شده است.

هفت نفر از تابعین به نام «فقهای سبعه» خوانده می شده اند. سال 94 هجری كه سال فوت حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام است و در آن سال سعیدبن مسیّب و عروة بن زبیر از فقهای سبعه و سعیدبن جبیر و برخی دیگر از فقهای مدینه درگذشتند به نام «سَنة الفقهاء» نامیده شد. از آن پس دوره به دوره به علمای عارف به اسلام- خصوصاً احكام اسلام- «فقهاء» اطلاق می شد.

ائمه اطهار مكرر این كلمه را به كار برده اند، بعضی از اصحاب خود را امر به تفقّه كرده اند و یا آنها را «فقیه» خوانده اند. شاگردان مبرّز ائمه اطهار در همان عصرها به عنوان «فقهای شیعه» شناخته می شده اند.

---