به طور كلی مستشرقین پیدایش اجتهاد را در میان مسلمین به شكل دیگر و طرز دیگری كه موافق هدفهای خودشان است توجیه می كنند. آنها نمی توانند یا نمی خواهند بپذیرند كه اسلام به عنوان یك شریعت ختمیه ی الهیّه، اصول و كلیات جامعی آورده است كه ضامن سعادت بشر در همه زمانها و مكانهاست و آنگاه علمای امّت را موظف كرده است كه در پرتو این اصول و كلیات الی یوم القیامة به اجتهاد و استكشاف بپردازند. آنها طبق طرز تفكر مادی خود چنین وانمود می كنند كه اسلام پاره ای مقررات ساده و متناسب با زندگی اعراب چهارده قرن پیش آورد ولی طولی نكشید كه جامعه وسیعی را دربر گرفت و زندگی تحول یافت، قوانین اسلامی برای چنین جامعه ای نارسا بود و علمای اسلامی به خاطر علاقه به اسلام دوره به دوره طبق احتیاجاتی كه پیدا می شد از پیش خود وضع قوانین و جعل احكام می كردند و نام آن را «اجتهاد» می گذاشتند و رنگ اسلامی به آن می دادند، و چون اهل تسنن اكثریت را تشكیل می دادند و مسئولیت حكومت را بر عهده داشتند، احتیاجات، آنها را زودتر وارد اجتهاد كرد و شیعه چون در اقلیت بودند قهراً آن تحرك در میان آنها نبوده، پس بدین علت شیعه دیرتر به كار اجتهاد پرداخت.

ولی چنانكه گفتیم نه اجتهاد آن است كه این مستشرقان نیك نهاد! پنداشته اند و نه شیعه دیرتر به كار اجتهاد پرداخت. آنچه در شیعه در زمینه مسائل اصولیه بوده است، به صورت رساله های جدا جدا بوده، مثلاً رساله ای در عام و خاص، رساله ای در ناسخ و منسوخ و امثال اینها. شاید اگر تفاوتی هست در این است كه اهل تسننقبل از شیعه كتاب جامع در مسائل اصولی تألیف كردند.