مسئله دوم در این آیه این قسمت است كه اساساً این آیه مطلب را این جور عنوان نكرده كه با اهل كتاب بجنگید، می گوید با اینها كه نه به خدا معتقدند و نه به پیغمبر اعتقاد دارند و نه حرامی را حرام می شمارند و نه به دین حق متدین هستند از اهل كتاب، با اینها بجنگید. مقصود چیست؟ آیا مقصود این است هركه اهل كتاب شد، مثلاً یهودی و مسیحی بود یا یكی از مذاهب را داشت، او به خدا و پیغمبر و حرام و حلال و دین حق ایمان ندارد، یعنی اگر مدعی بشود بگوید به خدا ایمان دارم، دروغ می گوید ایمان ندارد؟ قرآن در واقع می خواهد بگوید تمام اهل كتاب با اینكه مدعی ایمان به خدا هستند در واقع ایمان به خدا ندارند؟ ممكن است بگوییم از این جهت كه آنها درباره ی مسیح می گویند مسیح خداست یا پسر خداست، اینها به خدا ایمان ندارند؛ و یا مثلاً یهودیها آنچه درباره ی یهود می گویند غیر از خدای واقعی است، آنها ایمان ندارند، آنها كه می گویند: یَدُ اَللّهِ مَغْلُولَةٌ [1]دست خدا بسته است، به خدای واقعی ایمان ندارند، و همچنین سایر اهل كتاب.

اگر این جور بگوییم معنایش این است كه قرآن ایمان غیرمسلمان به خدا و قیامت را به رسمیت نمی شناسد؛ از چه نظر به رسمیت نمی شناسد؟ از نظر اینكه می گوید واقعاً در ایمان اینها خلل وارد است. یك مسیحی (لااقل در طبقه ی دانشمندانشان) می گوید «خدا» و حتی می گوید «خدای یگانه» ولی در عین حال یك چیزهایی راجع به مسیح و مریم می گوید كه اعتقاد به توحید را آلوده می كند.

نظر بعضی از مفسرین این است. بنابراین قرآن كه می گوید با اهل كتاب بجنگید، یعنی با همه ی اهل كتاب بجنگید كه هیچ كدامشان ایمانشان به خدا درست نیست، به قیامت هم درست نیست، به حلال و حرام هم درست نیست. به عقیده ی این گروه مراد از كلمه ی «رسول» در این آیه خصوص خاتم الانبیاء است و مراد از دین حق یعنی دینی كه امروز بشر موظف است آن را بپذیرد نه دینی كه در یك زمان خاص مردم موظف بدان بوده اند.

ولی گروه دیگر از مفسرین می گویند قرآن با این تعبیرش خواسته اهل كتاب را دو دسته كند، خواسته بگوید اهل كتاب همه یك جور نیستند، بعضی از اهل كتاب واقعاً به خدا و قیامت و قانون خدا ایمان دارند، به آنها كار نداشته باشید. با آن عده از اهل كتاب كه اسمشان اهل كتاب است ولی ایمان آنها به خدا و قیامت درست نیست و واقعاً حرام خدا را- حتی همانها را كه در دین خودشان حرام است- حرام نمی دانند، با آنها بجنگید. پس نه با همه اهل كتاب، بلكه با یك دسته از اهل كتاب بجنگید. این هم خودش یك مسئله ای است.

---