این مقدمه را عرض كنم: چنانكه می دانیم وحی بر پیغمبر اكرم در چهل سالگی در مكه نازل شد و [آن حضرت ] سیزده سال در مكه اقامت داشت و در آن سیزده سال چه خود ایشان و چه اصحاب ایشان فوق العاده در تحت شكنجه ی كفار قریش بودند، به طوری كه عده ای مجبور شدند پس از استجازه از رسول اكرم از مكه مهاجرت كنند، هجرت كردند و به حبشه رفتند. مسلمین مكرر از پیغمبر اكرم اجازه می خواستند كه از خودشان دفاع كنند و پیغمبر اكرم تا سیزده سال كه در مكه بود اجازه نداد، كه این هم فلسفه ای دارد. تا آنكه كار فوق العاده سخت شد و از طرف دیگر اسلام در خارج مكه نفوذ كرد، از آن جمله در مدینه، و عده ای قلیل از اهل مدینه مسلمان شدند و آمدند و با پیغمبر اكرم بیعت كردند و متعهد شدند كه اگر ایشان به مدینه بیایند از ایشان حمایت كنند. پیغمبر اكرم هجرت كردند و مسلمین هم تدریجاً مهاجرت كردند و در مدینه برای اولین بار یك مركز مستقل به وجود آمد. سال اول هم اجازه ی دفاع داده نشد. در سال دوم هجرت بود كه برای اولین بار آیات جهاد كه همین آیات است نازل شد. ببینید لحن آیات این است: إِنَّ اَللّهَ یُدافِعُ عَنِ اَلَّذِینَ آمَنُواخدا از اهل ایمان دفاع می كند. خدا خیانتكارهای كافرپیشه را دوست نمی دارد، اشاره به اینكه اینها به شما خیانت كردند، اینها كفران نعمت كردند.

آنوقت می فرماید: أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوااجازه داده شد به این مردمی كه دیگران به جنگ اینها آمدند، كه بجنگند؛ یعنی ای مسلمانان! حالا كه كافران به جنگ شما آمده اند پس بجنگید. این درست حالت دفاع است. چرا این اجازه داده شد؟ به دلیل اینكه مظلوم باید از خودش دفاع كند. بعد هم وعده ی یاری می دهد: وَ إِنَّ اَللّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ. `اَلَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اَللّهُ ما به این مردم كه آنها را از شهر و دیار خودشان به ناحق بیرون كردند و جرمی نداشتند جز اینكه می گفتند پروردگار ما خداست. اجازه ی جهاد می دهیم؛ جرمشان این بود كه گفتند: رَبُّنَا اَللّهُ . چنین مردمی را ما اجازه می دهیم بجنگند.

ببینید لحن چقدر لحن دفاع است. بعد فلسفه ی كلی جهاد را ذكر می كند. قرآن عجیب است در بیان كردن حقایق و در اینكه نكات را یادآوری می كند. بعد كه این جمله را می گوید كأنّه قرآن مواجه شده با همین سؤالات و اشكالاتی كه مسیحیها می كنند كه ای قرآن! تو كتاب آسمانی هستی، تو یك كتاب دینی ای، تو چگونه اجازه ی جنگ می دهی؟ جنگ بدچیزی است، تو همه اش بگو صلح، بگو صفا، بگو عبادت.

قرآن می گوید: نه، اگر در مواقعی كه تهاجم از نقطه ی مقابل شروع می شود این طرف دفاع نكند سنگ روی سنگ بند نمی شود، تمام مراكز عبادت هم از میان می رود: وَ لَوْ لا دَفْعُ اَللّهِ اَلنّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْكَرُ فِیهَا اِسْمُ اَللّهِ اگر خدا به وسیله ی بعضی جلو تهاجم بعضی دیگر را نگیرد تمام این صومعه ها، مراكز عبادت خراب می شود، مراكز یهودیها از بین می رود؛ مراكز صوفیها، مساجد عبادت مسلمانها از بین می رود؛ یعنی طرف تهاجم می كند و هیچ كس آزادی پیدا نمی كند خدا را به این شكل عبادت كند.

قرآن بعد هم وعده ی نصرت می دهد: وَ لَیَنْصُرَنَّ اَللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اَللّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌخدا هركسی كه او را یاری كند یعنی حقیقت را یاری كند، یاری می كند، خدا نیرومند و غالب است.

بعد ببینید چگونه توصیف می كند مردمی را كه خدا آنها را یاری می كند. خدامردمی را یاری می كند كه از خودشان دفاع كنند، مردمی كه وقتی حكومت تشكیل بدهند به این شكل هستند: اَلَّذِینَ إِنْ مَكَّنّاهُمْ فِی اَلْأَرْضِ مردمی كه وقتی ما آنها را در زمین جای می دهیم و حكومت آنها را مستقر می سازیم، مردمی كه وقتی به آنها قدرت می دهیم و تسلط می بخشیم، به این شكل در می آیند، به چه شكلی؟ أَقامُوا اَلصَّلاةَعبادت خدا را بپا می دارندوَ آتَوُا اَلزَّكاةَزكات را ادا می كنند. (نماز رمز پیوند صحیح با خداست و زكات رمز تعاون و پیوند صحیح افراد انسان با یكدیگر است. ) آنها كه خدا را از روی خلوص می پرستند و به یكدیگر كمك می كنند. وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ اَلْمُنْكَرِخودشان را متعهد می دانند كه خوبیها را ترویج كنند و با بدیها و زشتیها مبارزه كنند. وَ لِلّهِ عاقِبَةُ اَلْأُمُورِعاقبت كارها به دست خداست.

تا اینجا ما دانستیم كه قرآن اساساً جهاد را كه تشریح كرده است، نه به عنوان تهاجم و تغلب و تسلط است بلكه به عنوان مبارزه با تهاجم است.

ولی البته عرض می كنیم این تهاجمهایی كه باید با آنها مبارزه بشود همه به این شكل نیست كه طرف به سرزمین شما حمله كند. ممكن است تهاجم به این شكل باشد كه طرف در سرزمین خودش گروهی ضعیف و ناتوان را و به اصطلاح قرآن «مستضعفین» را تحت شكنجه قرار دهد، شما در چنین شرایطی نمی توانید بی تفاوت بمانید. شما رسالت دارید كه آنها را آزاد كنید. یا دیگری فضای خفقانی ایجاد كرده كه نمی گذارد دعوت حق در آنجا نشو كند، سدی ایجاد كرده، دیواری ایجاد كرده، دیوار را باید خراب كرد. همه ی اینها تهاجم است. باید مردم را از قید اسارتهای فكری و غیر فكری آزاد كنی. در همه این موارد، جهاد ضرورت دارد و چنین جهادی دفاع و مقاومت در برابر ظلم یعنی تهاجم است. دفاع به معنی اعم یعنی مبارزه با یك ظلم موجود، منتها باید درباره ی انواع ظلمها و تهاجمها كه جهاد و مبارزه با آنها از نظر اسلام ضروری است بحث كنیم.