یك مسئله در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد و آن اینكه آیا توحید، اصل «لا اله الا الله» جزء حقوق انسانیت است یا جزء حقوق انسانیت نیست؟ ممكن است كسی این جور نظر بدهد و بگوید توحید جزء حقوق انسانیت نیست، جزء مسائل شخصی افراد و یا حداكثر جزء مسائل قومی ملتهاست؛ یعنی بنده ممكن است موحد باشم، اختیار دارم، می خواهم موحد باشم یا مشرك، و وقتی موحد شدم كسی حق ندارد مزاحم من بشود چون حق شخصی من است. ولی اگر آن دیگری مشرك شد باز هم حق شخصی خودش است. یك واحد ملی در قوانین خودشان سه حالت دارند: یك وقت می آیند توحید را به عنوان یك امر رسمی انتخاب می كنند و غیر موحد را نمی پذیرند، یك وقت شرك را مذهب رسمی قرار می دهند و یك وقت هم آزادی می دهند، هركسی هرجور بود میل خودش. اگر توحید جزء قوانین ملی یك ملت قرار گرفت جزء حقوق آن ملت است، اگر نبود نه. این یك جور نظر است.

ولی یك نظر دیگر این است كه توحید هم مثل آزادی جزء حقوق انسانی است.

ما در مورد آزادی عقیده گفتیم كه معنی حق آزادی این نیست كه آزادی یك فرد از طرف دیگری مورد تهدید قرار نگیرد بلكه ممكن است از طرف خودش مورد تهدید قرار گیرد. پس اگر مردمی برای توحید و برای مبارزه با شرك بجنگند جنگشان جنبه دفاعی دارد نه جنبه استخدامی و استعماری و استثماری و تجاوز.

حالا درست توجه كردید اینكه می گوییم نزاع صغروی است چه معنایی دارد؟ اینجا حتی در میان علمای اسلام هم دو نظر است: بعضی طوری نظر داده اند كه معنی نظرشان این است كه توحید جزء حقوق عمومی انسانهاست، پس جنگیدن به خاطر توحید مشروع است، چون دفاع از حق انسانیت است، مثل جنگیدن برای آزادی ملتی دیگر است. ولی عده دیگر طوری نظر می دهند كه معنی حرفشان این است كه توحید جزء حقوق فردی و یا حقوق ملی ملتهاست و به حقوق انسانی مربوط نیست، بنابراین كسی حق ندارد به خاطر توحید مزاحم فرد دیگر بشود. كدامیك از اینها درست است؟