ضمان جریره خیلی نزدیك به بیمه است. اصولاً می توان گفت كه ضمان جریره خود نوعی از بیمه است، یك نوع بیمه و قرارداد كه اسلام هم آن را امضاء كرده و آن اینكه دو نفر با یكدیگر عقدی برقرار می كنند كه اگر احیاناً من از روی اشتباه خسارتی بركسی وارد كردم، دیه ی آن را تو بپردازی، حالا یا تمامش را یا نصفش را، و اگر تو جنایتی را نه از روی عمد بلكه از روی خطا انجام دادی و باید دیه بپردازی، آن خسارت تو را یا نصف آن را من بپردازم. این دیگر خیلی نزدیك به بیمه می شود.

اصلاً صد درصد بیمه است، به جهت اینكه این دیگر یك امر قراردادی است. دو نفر با یكدیگر قرارداد می بندند در صورتی كه یكی از آنها خسارتی بر شخص ثالث وارد كرد، آن خسارت را دیگری بپردازد یا دیگری در این خسارت شریك بشود، هرجور كه قرارداد كنند.

می گویند اگر معتق هم ندارد، دیه را ضامن جریره می دهد. حالا اگر كسی بود كه نه آنچنان ورثه ای داشت، نه معتق داشت و نه ضامن جریره، آیا از ناحیه ی فرد دیگری تأمین و بیمه می شود؟ اینجاست كه می گویند دیه را امام باید بپردازد، مثل اینكه می گوییم دولت باید بپردازد. حالا سرّ این قضیه چیست؟ .

ممكن است بگوییم این قراری كه اسلام بر افراد تحمیل كرده، در واقع در مقابل ارثی است كه اینها می برند. مگر نه این است كه اگر انسان بمیرد، وارثش همین افراد هستند؟ یعنی آن طبقه ای كه برادر، عمو و. . . هستند، البته با این استثناء كه زن در پرداخت دیه شریك نیست؛ یعنی اگر انسان خواهر داشته باشد، او ملزم نیست.

برادر اگر داشته باشد، باید دیه بپردازد ولی خواهر اگر داشته باشد، خیر. یا عمو اگر داشته باشد، در پرداختن دیه شریك است ولی عمه اگر داشته باشد، نه. دایی كه از ناحیه ی مادر منسوب است، خیر. از آنجا كه اینها وارث هستند، به همان دلیل كه اگر روزی بمیرد وارثش هستند، اگر روزی هم جنایتی بر كسی وارد كرد دیه اش را باید بپردازند. باز در باب ارث مگر این طور نیست كه اگر شخصی مرد و ورثه ای نداشت می گویند اگر معتق دارد وارثش معتق است؟ اینجا هم می گوییم اگر وارث نداشته باشد، معتق باید دیه را بپردازد. در آنجا اگر میت، معتق هم نداشته باشد می گویند وارث، ضامن جریره است. [در اینجا هم اگر جانی، معتق نیز نداشته باشد دیه را باید ضامن جریره بپردازد. در آنجا] اگر میت، ضامن جریره هم نداشته باشدمی گویند وارث، امام است. مگر نمی گویند اگر كسی بمیرد و هیچ وارثی نداشته باشد، امام وارث است؟ امام وارث مَن لا وارِثَ لَه است. در اینجا هم امام پرداخت كننده ی دیه ی جنایت است از ناحیه ی كسی كه هیچ پرداخت كننده ی دیگری نداشته باشد.

ممكن است گفته شود: چرا این دیه را خود شخص نپردازد؟ جوابش این است كه این امری مثل بیمه است و خسارتی است كه ناگهان متوجه انسان می شود. در واقع گویی می خواهد بگوید این انسان كه یك عمر زحمت می كشد و بعد وقتی مرد یك عده ی دیگر اموالش را می برند، این عده لااقل بایستی تعهدی در مقابل او داشته باشند. این تعهدی است كه شارع مستقیماً برای وارث در مقابل ارثی كه مجانی می برد قرار داده است. در واقع اسلام ارثی را كه انسان قهراً برای ورّاث باقی می گذارد، از قبل به منزله ی یك حق بیمه تلقی كرده است، حق بیمه ای كه آنها خود قرارداد نبسته اند ولی اسلام اجباراً اینچنین تلقی كرده است؛ نوعی بیمه ی اجباری است. همین ارثی كه این شخص احتمالاً بعدها برای این ورثه بجا خواهد گذاشت، از نظر اسلام به عنوان حق بیمه در قبال خسارتهایی كه متوجه او می شود تلقی شده است، اگرچه این توارث احتمالی باشد. معلوم می شود كه ارث آنقدرها هم مفت به دست نمی آید. ارثی كه انسان به طبقه ی آینده یا به معتق یا به ضامن جریره یا به امام می پردازد، همین طور مفت و مجانی نیست. آنها هم در برابر بعضی از خسارتهایی كه متوجه انسان می شود متعهدند، ولو خود فرد هم تعهد داشته باشد. مگر در باب بیمه چه می گوییم؟ این هم همان است. فقط در بیمه می گوییم چون امكانات بیمه گر بسیار وسیع است، خسارت را حتماً او می پردازد نه اینكه فرد هم موظف به پرداخت باشد. وقتی من حق بیمه می پردازم، خسارت را حتماً باید شركت بیمه بپردازد.

پس این بحثی كه ما در باب دیه ی بر عاقله در فقه داریم خیلی نزدیك به بحث بیمه است و من ندیده ام علمایی كه در باب بیمه بحث كرده اند این مطلب را آورده باشند.

از مسائل مهم بیمه این است كه بیمه شامل مسؤولیتهای حقوقی می شود نه مسؤولیتهای جنایی [1]، كما اینكه بدون شك شامل تعهدهای حقوقی عمدی هم نمی شود چون این معقول نیست كه به كسی بگویند: اگر تو مال كسی را عمداً تلف كنی، ما می پردازیم. آنوقت مرتب می رود مال مردم را از بین می برد و می گوید:

شركت بیمه باید بدهد.

---