قرآن كریم آنجا كه قیامت را وصف می كند می فرماید: «روزی كه نه مال و نه فرزندان به حال كسی سود نمی بخشد» [1]، زیرا مال و فرزندان زینت و كمال و مایه ی رونق همین زندگانی دنیا می باشند و بس. آنچه در آن جهان برای بشر سودمند است و موجب سعادت وی است چیز دیگر است و آن قلبی سلیم است. قلب سالم یعنی دلی كه هیچ نوع بیماری از قبیل كینه و حسادت و سایر صفات مذموم نداشته باشد، دلی كه منوّر باشد به نور معرفت خدا و در آن شكی و شركی وجود نداشته باشد، دلی كه گواهی دهد كه «جهان را صاحبی باشد خدا نام» ، دلی كه حس كند لغو و عبث و بیهوده در جهان وجود ندارد و هیچ گونه نیكی در آن گم نمی شود و بی پاداش نمی ماند و هیچ ظلم و بدی فراموش نمی شود و بدون كیفر نمی ماند، دلی كه احساس نماید اگر فرضاً تأخیری در انتقام هست ولی هرگز اصل انتقام محو و نابود نمی شود.

دنیا محدود است و آخرت نامحدود. دنیا محاط است و آخرت محیط. دنیا متغیّر است و آخرت ثابت. دنیا كوچك است و آخرت بزرگ. دنیا محل تزاحم و تصادم و برخورد و اصطكاك است و آخرت وسیع و باز. دنیا تاریك است و آخرت روشن. از این رو آنچه سرمایه ی حیات و زندگی دنیاست نمی تواند سرمایه ی حیات و زندگی آخرت هم واقع شود، زیرا چگونه ممكن است كه مایه ی محدود برای نامحدود مفید باشد و ابزار و وسیله ی كوچك و محاط به كار چیزی كه وسیع و بزرگ و محیط است بخورد. ولی سرمایه های آخرت علاوه بر آنكه سرمایه ی آخرت است سرمایه ی زندگی دنیا هم هست، زیرا نامحدود شامل محدود نیز می باشد و محیط، محاط را دربردارد. آدمی كه از این جهان می میرد و به جهانی دیگر منتقل می شود، از این امور كه از مواد و عناصر این جهان تشكیل یافته اند جدا می شود و آنها را می گذارد و می رود، ولی قلب سلیم و صفات عالی انسانی مانند خداشناسی و محبت و انصاف و عدالت و راستی و درستی و ملكات فاضله ی علمی و عملی و اعمال صالحه كه سرمایه های زندگی عالم آخرت می باشند موجب سعادت و خوشبختی انسان در همین زندگانی دنیا نیز می باشند.

آیا انسان بدون آنكه قلبش از شك و شرك پاك بشود و به نور معرفت خدا منوّر گردد می تواند تا اعماق قلب و روحش خشنود و راضی باشد؟ آیا می تواند حوادث زندگی را كه بالطبع بالا و پایین و پستی و بلندی و نشیب و فراز دارد، همه را با آغوش باز و گرمی و حرارت استقبال نماید؟ یكی از دانشمندان می گوید:

بعضی از افراد با نیروی عقل برای خود اخلاقی ساخته اند و در پناه آن اخلاق عالی عقلانی زندگی می كنند و كم و بیش از مشقتها و سختیهای زندگی كاسته اند. اینها دانسته اند كه از قوانین و قواعد این جهان باید اطاعت كنند، اما این اطاعت با ملامت و سنگینی همراه است كه در قلب خود هیچ گونه حرارت و شوقی ندارد و هیچ وقت احساس اینكه این قوانین مانند یوغی است به گردن آنها از آنها جدا نمی شود. اما در اخلاق مذهبی یعنی اخلاقی كه متكی به خداشناسی و اعتقاد به خداوند یكتاست، این اطاعت سرد و غم انگیز جای خود را به استقبال و پذیرشی گرم كه همه چیزِ زندگی را پر از لطف و شوق و صمیمیت و نشاط می سازد وا می گذارد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در فرمانی كه برای محمّد بن ابی بكر مرقوم داشته اندمی نویسند:

نسبت به افراد رعیت نرم و متواضع باش، با چهره ی باز و گشاده با آنها روبرو بشو، حتی در نگاه و توجه چشم، رعایت عدالت را بكن و مبادا كه در خطابهای خود فقط یك نفر را مورد توجه قرار دهی و چشمت را به صورت همان یك نفر بدوزی، زیرا اگر تنها اقویا را مورد توجه قرار دهی آنها در تو طمع می بندند كه تو را وسیله ی پامال كردن حق ضعفا قرار دهند و ضعفا از تو مأیوس می شوند. خداوند از جمیع اعمال بندگان، چه كوچك و چه بزرگ، سؤال می كند.

بعد این طور به سخن خود ادامه می دهد، می فرماید:

بدانید كه مردمان باتقوا و خداشناس، هم بهره ی دنیای نقد و هم آخرت آینده را برده اند؛ با اهل دنیا در سعادت دنیوی شركت كرده اند، مسكنهای خوب را سكنی كرده اند و مأكولات خوب را خورده اند و بعلاوه لذت زهد و مناعت و قناعت را چشیده اند، سپس با توشه ای كافی و سرمایه ای وافی به آن جهان منتقل می شوند و می دانند كه فردای قیامت در جوار رحمت الهی می باشند و هرچه بخواهند و آرزو كنند در آنجا وجود دارد و هیچ گونه محرومیتی ندارند.

قلب سلیم و نیت پاك و دل نورانی سعادت دنیا را به سعادت آخرت متصل می كند، آدمی را از دایره ی محدود خودبینی خارج می كند، خالص برای خدا می گردد، آن وقت است كه از همین مال و جاه و ابزارهای دنیوی خانه ی آخرت می سازد.

رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: چه بهتر از اینكه مال حلال و پاك در دست آدم صالح و شایسته باشد.

---